ფინანსური დარღვევები საბიუჯეტო ორგანიზაციებში

სახელმწიფო აუდიტის სამსახური საბიუჯეტო ორგანიზაციებით დაინტერესდა. დასკვნა, რომელიც უწყების ვებ-გვერდზე გამოქვეყნდა, 2021 წლის პერიოდს მოიცავს. სახელმწიფო აუდიტის შედეგად გაირკვა, რომ საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებაზე მყოფი ორგანიზაციების 2021 წლის კონსოლიდირებულ (ნაერთ) ფინანსურ ანგარიშგებაში, საგადასახადო შემოსავლების ანგარიში, ყველა არსებითი ასპექტის გათვალისწინებით, მომზადებულია საბიუჯეტო ორგანიზაციებისთვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი ბუღალტრული აღრიცხვის წარმოებისა და ფინანსური ანგარიშგების მომზადებისა და წარდგენის სათანადო საფუძვლების შესაბამისად. თუმცა, ამის მიუხედავად, სახელმწიფო მაკონტროლებლებმა მთელი რიგი ხარვეზები გამოავლინეს, როგორც საგადასახადო შემოსავლებში, ასევე საშემოსავლო გადასახადის განაწილებასა და ინფორმაციული სისტემების კონტროლში. ხარვეზების გამოვლენასთან ერთად, სახელმწიფო აუდიტორებმა მთელი რიგი რეკომენდაციები შეიმუშავეს, მათ გამოსასწორებლად.

ხარვეზები საგადასახადო შემოსავლებში

სახელმწიფო აუდიტის დასკვნის მიხედვით, 2021 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის კონსოლიდირებული (ნაერთი) ფინანსური ანგარიშგების განმარტებით შენიშვნებში მითითებულია, რომ საგადასახადო შემოსავლები აღირიცხება საკასო მეთოდით. ფინანსურ ანგარიშგებაში მოცემული ინფორმაციით, ეს არის დარიცხვის მეთოდით აღრიცხვასთან დაკავშირებული მოთხოვნებიდან გადახრა, რაც გამოიყენება გარდამავალ პერიოდში, ელექტრონული მთავარი წიგნის ფუნქციონალის სრულად ამოქმედებამდე.

„ფინანსურ ანგარიშგებაში ზემოაღნიშნული განმარტება მომხმარებლებისთვის არ არის სრული და დეტალური, რადგან არ მოიცავს იმ საკითხებსა და პრობლემებს, რის გამოც საგადასახადო შემოსავლები აღირიცხება საკასო მეთოდით; ასევე, ამ დრომდე არ არსებობს დამტკიცებული გეგმა, როდის უნდა აღირიცხოს საგადასახადო შემოსავლები დარიცხვის მეთოდით და აღნიშნულის შესახებ არც შესაბამისი ინფორმაციაა მოცემული განმარტებით შენიშვნებში. საგადასახადო შემოსავლების დარიცხვის მეთოდზე გადასვლის შემდგომ, აღრიცხვის ინსტრუქციასთან შესაბამისობისა და ფინანსური ანგარიშგების სამართლიანი წარდგენისათვის, აუცილებელი იქნება საგადასახადო შემოსავლებთან და დაკავშირებულ მუხლებთან სააღრიცხვო პოლიტიკის შემუშავება, რაც არ განხორციელებულა“, - ვკითხულობთ აუდიტის დასკვნაში.

სახელმწიფო მაკონტროლებლების მტკიცებით, ანგარიშგების მომხმარებლებს არ მიეწოდებათ საგადასახადო შემოსავლების დარიცხვის მეთოდისგან განსხვავებული მიდგომის გამოყენებასთან დაკავშირებული, მნიშვნელოვანი ახსნა-განმარტებითი ინფორმაცია.

რეკომენდაცია: ფინანსური ანგარიშგების აღქმადობის გასაუმჯობესებლად, მიზანშეწონილია, ფინანსთა სამინისტრომ ჩამოაყალიბოს საგადასახადო შემოსავლების დარიცხვის მეთოდით აღრიცხვაზე გადასვლის გეგმა, სადაც გაიწერება დეტალური ღონისძიებები, მათ შორის, საგადასახადო შემოსავლების აღრიცხვის სააღრიცხვო პოლიტიკის შემუშავების საკითხი.

 

ხარვეზები საშემოსავლო გადასახადის განაწილებაში

ხარვეზები გამოვლინდა საშემოსავლო გადასახადის განაწილებაშიც. საშემოსავლო გადასახადის განაწილება გავლენას ახდენს სახელმწიფო და რესპუბლიკური ბიუჯეტების საგადასახადო შემოსავლების მოცულობაზე და შესაბამისად, ფინანსურ ანგარიშგებაში ასახული თანხების სისწორესა და წარმოშობაზე. საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის მიხედვით, საშემოსავლო გადასახადი მიემართება სახელმწიფო ბიუჯეტში, გარდა „ავტონომიური რესპუბლიკების ტერიტორიაზე რეგისტრირებული დასაბეგრი ობიექტების საშემოსავლო გადასახადისა“, რომელიც მიემართება ავტონომიური რესპუბლიკების ბიუჯეტში.

საქართველოს ფინანსთა მინისტრის ბრძანების მიხედვით, გადასახადის გადამხდელმა საშემოსავლო დეკლარაციის შესაბამის ველში უნდა მიუთითოს მის მიერ გადახდილი საშემოსავლო გადასახადიდან რესპუბლიკურ ბიუჯეტში მისამართი თანხის ოდენობა. შემოსავლების სამსახურის განმარტებით, ავტონომიური რესპუბლიკების ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ დასაბეგრ ობიექტებში იგულისხმება ავტონომიური რესპუბლიკების ტერიტორიაზე ფაქტობრივად განხორციელებული საქმიანობა, მათ შორის, დაქირავებითი საქმიანობა და იქ მიღებული შემოსავლის დაბეგვრის შედეგად წარმოშობილი საშემოსავლო გადასახადი. აუდიტის ჯგუფის მიერ შეირჩა 54 ისეთი ორგანიზაცია, რომელთაც აქვთ ფილიალები, როგორც ავტონომიური რესპუბლიკის, ისე სახელმწიფოს სხვა ტერიტორიაზე.

„აუდიტის ჯგუფის მოთხოვნის შესაბამისად, შემოსავლების სამსახურმა წერილით მიმართა შერჩეულ გადასახადის გადამხდელებს შეკითხვით: აუდიტორებისთვის ეცნობებინათ თავიანთი მოსაზრება, როგორ ჰქონდათ აღქმული საბიუჯეტო კოდექსში ბიუჯეტებს შორის შემოსავლების განაწილების დანართში არსებულ ჩანაწერი, რომელიც ეხება „ავტონომიური რესპუბლიკების ტერიტორიაზე რეგისტრირებული დასაბეგრი ობიექტების საშემოსავლო გადასახადს“; ასევე, რა პრინციპით ახდენდნენ კომპანიები რესპუბლიკურ ბიუჯეტებზე მისაკუთვნებელი თანხის გაანგარიშებას. გაგზავნილი წერილებიდან პასუხი მიღებულია 24 ორგანიზაციიდან. გადასახადის გადამხდელების გამოკითხვის შედეგად გამოვლინდა, რომ არ არსებობს ერთგვაროვანი მიდგომა საშემოსავლო გადასახადის დეკლარირებისას. კომპანიებისაგან მიღებული პასუხების თანახმად, გამოიკვეთა საშემოსავლო გადასახადის დეკლარირების სამი განსხვავებული მიდგომა. გადასახადის გადამხდელის მიერ სახელმწიფო და ავტონომიური რესპუბლიკების რესპუბლიკურ ბიუჯეტებს შორის საშემოსავლო გადასახადის სწორად განაწილებასთან დაკავშირებით, შემოსავლების სამსახურში არ არის დანერგილი კონტროლის მექანიზმები. საბიუჯეტო კოდექსის ჩანაწერი არ არის მკაფიოდ ჩამოყალიბებული და საკითხი არც ფინანსთა მინისტრის ბრძანებითაა განმარტებული. შესაბამისად, აღნიშნული ნორმა გადასახადის გადამხდელებს აძლევს ინტერპრეტირების საშუალებას“.

რაც შეეხება რეკომენდაციას, სახელმწიფო აუდიტორებს მიაჩნიათ, რომ საშემოსავლო გადასახადის სწორად განაწილებისა და სახელმწიფო ბიუჯეტის კონსოლიდირებულ ფინანსურ ანგარიშგებაში საგადასახადო შემოსავლების მუხლის სამართლიანი წარდგენისათვის, შემოსავლების სამსახურმა, შესაბამის ნორმატიულ აქტებში უნდა შეიტანოს ცვლილებები ან/და გამოსცეს მეთოდური მითითებები, სადაც გადასახადის გადამხდელებისათვის განიმარტება საშემოსავლო გადასახადის დეკლარირების პრინციპები.

 

ინფორმაციული სისტემების კონტროლი

შემოსავლების სამსახური იყენებს საფინანსო ანალიტიკური სამსახურის IT ინფრასტრუქტურას. უწყებებს შორის ჩამოყალიბებულია „ინფრასტრუქტურა, როგორც სერვისი“ - აუთსორსინგის მოდელი. სერვერისა და მასზე განთავსებული მონაცემთა ბაზის მართვის სისტემის ადმინისტრირებას ახორციელებს შემოსავლების სამსახური, ხოლო სერვერის ვირტუალური მანქანისა და გამოთვლითი რესურსების მართვას - საფინანსო-ანალიტიკური სამსახური. სახელმწიფო აუდიტორების მტკიცებით, ამ ტიპის ურთიერთობაში მნიშვნელოვანია შედგეს დაკავშირებულ მხარეებს შორის შეთანხმება სერვისის პირობებზე (SLA), რომლებიც აღწერს მხარეების მიერ შესასრულებელ მინიმალურ მოთხოვნებს. შემოსავლების სამსახურსა და საფინანსო-ანალიტიკურ სამსახურს შორის მსგავსი ტიპის შეთანხმება არ გაფორმებულა. მომსახურების გაწევის შესახებ შეთანხმების არარსებობის გამო, ნათლად არ არის განსაზღვრული მხარეების უფლება-მოვალეობები სისტემის გამართულად ფუნქციონირებასთან დაკავშირებით:

„კიბერშეტევის პრევენციის მიზნით, აუცილებელია მონაცემთა ბაზისა და შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის რეგულარული განახლება. სისტემის მდგრადობისთვის ერთ-ერთი აუცილებელი კომპონენტია მონაცემთა ბაზებისა და აპლიკაციის სრული ლოგ-ირება, შესაბამისად უნდა ხდებოდეს მომხმარებლების აქტივობების, გამონაკლისების, შეცდომებისა და ინფორმაციული უსაფრთხოების შემთხვევების ლოგ-ების მუდმივი წარმოება, შენახვა და რეგულარული გადახედვა. შემოსავლების სამსახურის მონაცემთა ბაზა არ არის მწარმოებლის მიერ ლიცენზირებული; ასევე, ერთ-ერთი საინფორმაციო სისტემა, რომელზეც დაფუძნებულია სხვადასხვა მოდულები, მწარმოებლის მიერ აღარ ხორციელდება გამოყენებული ვერსიის მხარდაჭერა და განვითარება. მონაცემთა ბაზების სარეზერვო ასლებს აწარმოებს და ლოგ-ირებას ახორციელებს საფინანსო-ანალიტიკური სამსახური. რაც შეეხება გას-სისტემას, აღსანიშნავია, რომ არ მიმდინარეობს სისტემის სრული ლოგ-ირება, შესაბამისად, არ ხდება სრული ლოგ-ის ანგარიშგება და სრულყოფილი ანალიზი, რაც კონტროლის მექანიზმის ნაკლოვანებაზე მიუთითებს და ართულებს ინფორმაციული უსაფრთხოების ინციდენტის დროს საქმის მოკვლევას“.

გარდა ამისა, სახელმწიფო აუდიტორებმა ისიც გაარკვიეს, რომ შემოსავლების სამსახურში არ არსებობს ფორმალური პოლიტიკა, რომლის საშუალებითაც განისაზღვრება კონკრეტული პოზიციების შესაბამისი პრივილეგიები გას-სისტემაში; ასევე, არ მიმდინარეობს თანამშრომლისთვის მინიჭებული პრივილეგიების გადახედვა და მონიტორინგი. თანამშრომლისთვის რომელიმე პრივილეგიის ან/და უფლების მინიჭება ხდება ელექტრონულ დოკუმენტბრუნვაში მიღებული წერილის საფუძველზე, სადაც შესაბამისი სამსახურის უფროსი იწერება, რომელ თანამშრომელს უნდა მიეცეს შესაბამისი უფლება. გას-სისტემიდან შეირჩა რამდენიმე მოდული და ჩატარებული პროცედურების შედეგად გამოვლინდა, რომ გას-სისტემაში არსებულ მოდულებზე წვდომა შესაძლებელია ძირითადი ორი უფლებით: კითხვადი და სრული დაშვება.

რეკომენდაცია: შემოსავლების სამსახურმა გას-სისტემის ეფექტიანი ფუქნციონირებისათვის, სისტემის უსაფრთოების და არაუფლებამოსილი პირების მიერ ცვლილების განხორციელების პრევენციის, პროცესების და უფლება-მოვალეობების დოკუმენტირებისათვის, მუდმივად აწარმოოს, შეინახოს და გადახედოს სისტემაში არსებულ ლოგ-ებს, შეიმუშაოს სისტემის ლოგიკური წვდომის პოლიტიკა, სისტემაში კონკრეტული პოზიციების შესაბამისი პრივილეგიები და ფუნქციების/კომპონენტების დონეზე განცალკევებული და დამოუკიდებელი წვდომის უფლებები.

 

ხარვეზები სავალუტო ანგარიშზე ჩარიცხულ შემოსავლებში

ვიდრე იმ ხარვეზებს გაგაცნობთ, რაც სავალუტო ანგარიშზე ჩარიცხულ შემოსავლებში გამოვლინდა, აუცილებლად უნდა შეგახსენოთ, რომ საკურსო სხვაობა არის სხვაობა, რომელიც მიიღება ერთი ვალუტის მოცემული რაოდენობის ერთეულების გადაანგარიშებისას სხვა ვალუტაში, სხვადასხვა გაცვლითი კურსის გამოყენებით. თავდაპირველი აღიარებისას, უცხოურ ვალუტაში განხორციელებული ოპერაცია უნდა ჩაიწეროს სამუშაო ვალუტაში, სამუშაო ვალუტასა და უცხოურ ვალუტას შორის ოპერაციის განხორციელების თარიღისთვის არსებული ოფიციალური გაცვლითი კურსის გამოყენებით. საკურსო სხვაობები, რომლებიც წარმოიქმნება საანგარიშგებო პერიოდში, ან ფინანსურ ანგარიშგებაში ფულადი მუხლების თავდაპირველი აღიარებისას, გამოყენებული კურსისაგან განსხვავებული კურსით გადაანგარიშებისას, აღიარებულ უნდა იქნეს, როგორც ნამეტი ან დეფიციტი იმ პერიოდში, რომელშიც ისინი წარმოიქმნებიან.

„ჩატარებული აუდიტორული პროცედურების შედეგად გამოვლინდა, რომ ვალუტაში გადახდილი გადასახადების მიღება ხდება ეროვნული ბანკის სავალუტო ანგარიშზე, რომელიც კონვერტირდება ეროვნულ ვალუტაში და გადაიტანება გადასახადების სალარო ანგარიშზე. ოპერაციები ფინანსურ ანგარიშგებაში საგადასახადო შემოსავლად აღიარდება არა ვალუტის მიღების, არამედ, მისი კონვერტაციის მომენტში, ამავე თარიღისთვის არსებული ოფიციალური გაცვლითი კურსის შესაბამისად. გადასახადების ფაქტობრივად მიღებისა და კონვერტაციის თარიღს შორის ვალუტის ცვლილების ეფექტი ჩართულია საგადასახადო შემოსავლების მუხლში; ფინანსურ ანგარიშგებაში ასევე არ არის ასახული 2021 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით დასაკონვერტირებელი ვალუტაში მიღებული გადასახადები“.

სახელმწიფო აუდიტორების მიერ გამოვლენილი ხარვეზების გათვალისწინებით, საგადასახადო შემოსავლების მუხლი გაზრდილია 3 230 471 ლარით, რაც გამოწვეულია იმით, რომ თანხების კონვერტაცია არ ხდება ჩარიცხვის დღესვე.

 

ავტორი: მაკა რუხაძე