საერთაშორისო თაღლითურმა ქსელმა უბრალოდ ინვესტორებს მილიარდობით დოლარზე მეტი მოპარა. BBC Eye-იმ შეძლო იმ ბიზნესმენების ჩრდილოვანი ქსელის იდენტიფიცირება, რომლებიც, როგორც ჩანს, ამ ყველაფრის უკან დგანან. 

---

პირველად ზარის ხმა გესმის. ხანშიშესული კაცი პასუხობს. 

უცნობი გეცნობა როგორც უილიამ გრანტი, სავაჭრო ფირმა Solo Capitals-იდან. გეუბნება, რომ "დიდი დაწინაურება" უნდა შემოგთავაზოს.

ხანშიშესული კაცი ნერვიულობს და დაბნეულია - "არ მაინტერესებს, არ მაინტერესებს", - ეუბნება ის.

თუმცა, უილიამ გრანტი არ ჩერდება. "მხოლოდ ერთი შეკითხვა მაქვს" - ეუბნება მოხუცს - "ფულის კეთება თუ გაინტერესებთ?"

იან ერიკი, 75 წლის პენსიონერი შვედეთიდან, კიდევ ერთხელ გახდება თაღლითობის მსხვერპლი. ზარიSolo Capitals-ის ოფისიდან განხორციელდა, ესაა სავარაუდოდ კრიპტოვალუტის სავაჭრო ფირმა, რომელიც საქართველოშია დაფუძნებული. ჩანაწერის მოსმენა რთულია - ხანშიშესული კაცი, იან ერიკი არა მხოლოდ დაბნეულია, ის გარკვევუთ ამბობს, რომ სავაჭრო თაღლითობებში ერთი მილიონი შვედური კრონა (80 000 ფუნტი სტერლინგი) უკვე დაკარგა.

თუმცა, ის, ვინც რეკავს, ეს ყველაფერი უკვე იცის. მან ისიც ძალიან კარგად იცის, რომ პენსიონერი კარგი სამიზნეა, შემდეგი "თანხის დაბრუნების თაღლითობისთვის". ის ბატონ ერიკს ეუბნება, რომ თუ ბარათის დეტალებს გადასცემს და €250-ს გადასცემს, Solo Capitals-ი გამოიყენებს სპეციალურ პროგრამას, რომელიც დაკარგული ინვესტიციის კვალს გაჰყვება და ფულს დააბრუნებინებს.

"ჩვენ მთელი თანხის დაბრუნება შეგვეძლება," - ამბობს უილიამ გრანტი.

მას იან ერიკის დასაყოლიებლად დრო სჭირდება. თუმცა, 30-წუთიანი საუბრის შემდეგ, პენსიონერი საკრედიტო ბარათის დეტალების კითხვას იწყებს.

კომპანიამ ეს აუდიო ჩანაწერი შეინახა სახელით - "მოტყუებული უილიამი შვედეთიდან". BBC-იმ  ეს ფაილი ყოფილი თანამშრომლისგან მიიღო, თუმცა  კომპანიას ამის დამალა  დიდად არც უცდია. ფაქტობრივად, მათ ის ახალ დაქირავებულებს გადასცეს, როგორც კომპანიის ტრენინგის პაკეტი. 

ეს იყო გაკვეთილი, როგორ უნდა ეთაღლითად.  

თაღლითობა

BBC Eye წელიწადზე მეტ ხანს იძიებდა ასობით სხვადასხვა საინვესტიციო ბრენდის საერთაშორისო თაღლითურ სავაჭრო ქსელს, რომლებმაც იან ერიკის მსგავს წინდაუხედავ მომხმარებლებს თაღლითობით მილიარდ დოლარზე მეტი წაართვეს.

ჩვენმა გამოძიებამ პირველად გამოარკვია თაღლითობის სრულ მასშტაბი, ასევე, ჩრდილოვანი ქსელის უკან მდგომი წარმომადგენლების ვინაობები.

პოლიციისთვის ქსელი ცნობილია როგორც მილტონის ჯგუფი, სახელი, რომელსაც თაღლითები თავდაპირველად, 2020 წლამდე იყენებდნენ. ჩვენ მოვახდინეთ 152-ზე მეტი ბრენდის იდენტიფიცირება, მათ შორის Solo Capotals-ის, რომელიც, როგორც ჩანს, ქსელის ნაწილია. ის ინვესტორების სამიზნეში ამოღებასა და მათ მოტყუებაზე მუშაობს, თანაც ისე, რომ ათასობით, ზოგ შემთხვევაში კი ასიათასობით ფუნტი მოპარონ.

მილტონის ჯგუფის ერთ-ერთი საინვესტიციო ბრენდი უმაღლეს ესპანურ საფეხბურთო კლუბსაც კი აფინანსებდა და რეკლამას აკეთებდა უმნიშვნელოვანეს გაზეთებში, რათა პოტენციური ინვესტორებისთვის სანდოობა ჩაენერგა.

BBC Eye ნოემბერში თან ახლდა გერმანელ და ქართველ პოლიციელებს ქოლ-ცენტრების რეიდზე, საქართველოს დედაქალაქ თბილისში. კომპიუტერების ეკრანზე უამრავი ბრიტანული ნომრის სიები ვნახეთ. ჩვენ დავურეკეთ რამდენიმეს და ვესაუბრეთ ბრიტანეთის მოქალაქეებს, რომლებმაც გვითხრეს, რომ ეს-ესაა, ფული რაღაცაში ჩადეს.  ერთ-ერთ დაფაზე ხელით დაწერილი შეხსენება იყო, თაღლითებისთვის საჭირო სახელები და გამოსადეგი დეტალები: "სახლის მესაკუთრე, არ აქვს ვალი"; "50 000 დანაზოგში", "პოლონეთიდან, ბრიტანეთის მოქალაქე", "50 000 აქციებით".

ბრიტანელი კაცის სახელის გვერდზე ეწერა: "10 000-ზე ნაკლები დანაზოგი, ძალიან მშიშარა, მალე მოტყუვდება".

მსხვერპლთა უმრავლესობა ამ ყველაფერს მას შემდეგ თანხმდება, რაც სოციალურ მედიაში რეკლამა ხვდება. ისინი დაახლოებით 48 საათში იღებენ ზარს და ეუბნებიან, რომ დღეში 90%-მდე სარგებელს ნახავენ. ძირითადად, ზარი ქოლ-ცენტრიდანაა, რომელსაც ლეგალური ბიზნესის ბევრი მატყუარა მახასიათებელი აქვს: თანამედროვე ოფისი HR დეპარტამენტით, თვიური სამიზნეებითა და ბონუსებით, შვებულებებითა და საუკეთესო მოვაჭრის შეჯიბრებებით. ზოგიერთი ქოლ-ცენტრი ფონად ენერგიულ მუსიკას რთავს. თუმცა არის ელემენტებიც, რომლებსაც ლეგალურ ბიზნესში ვერ შეხვდებით - ჩამოწერილი მითითებები, თუ როგორ უნდა მოხდეს პოტენციური ინვესტორის სისუსტეების ამოცნობა და ამ სისუსტეების მათსავე წინააღმდეგ გამოყენება.

პირველი ზარის შემდეგ, მსხვერპლი შეიძლება გადაამისამართონ რეგულირებულ ან დაურეგულირებელ კომპანიასთან, ოფშორულ დაწესებულებებთან. ზოგიერთ მსხვერპლს, რომელიც ფორმდება  მილტონის ჯგუფის რეგულირებულ ბრენდებთან, მითითებებს აძლევენ მათი ბროკერები, რომ ფული ჩადონ სავაჭრო გარიგებაში. ეს გარიგება გათვლილია მომხმარებლის ფულის დაკარგვასა და ბროკერის მიერ ფულის შოვნაზე, რაც გაერთიანებული სამეფოს რეგულაციებით არალეგალურია. ზოგიერთ მსხვერპლს აძლევენ მითითებას, რომ გადმოწერონ პროგრამა, რომელიც თაღლითებს საშუალებას აძლევს, დისტანციურად გააკონტროლონ პერსონალური კომპიუტერები და მათ ნაცვლად ივაჭრონ, რაც ასევე არალეგალურია. მილტონის ჯგუფის ბრენდების ყოფილი თანამშრომლების ცნობით, ზოგიერთი მომხმარებელი ფიქრობს, რომ მართლაც ვაჭრობაშია ჩართული, თუმცა, მათ ფულს უბრალოდ იპარავენ.

"მსხვერპლები ფიქრობენ, რომ მათ კომპანიასთან რეალური ანგარიში აქვთ, მაგრამ არანაირი რეალური ვაჭრობა არ მიდის, ეს მხოლოდ სიმულაციაა" - თქვა ალექსმა, რომელიც მილტონის ჯგუფის უკრაინის ოფისის ყოფილი თანამშრომელია.

იმის უკეთ გასაგებად, თუ როგორ მუშაობს ეს კონკრეტული თაღლითობის სქემა, BBC შეინიღბა როგორც მონდომებული მოვაჭრე და დაუკავშირდა Coinevo-ს, მილტონის ჯგუფის ერთ-ერთ სავაჭრო პლატფორმას. ჩვენ დაგვაკავშირეს მრჩეველთან, რომელიც პატრიკის სახელით გაგვეცნო და გვითხრა, რომ მხოლოდ ერთ დღეში 70, 80 ან 90%-იან მოგებას ვნახავდით. მან გვითხრა, რომ ვაჭრობის დასაწყებად 500 დოლარის ღირებულების ბიტკოინი გადაგვერიცხა.

პატრიკი ჩვენს გადაცმულ კლიენტს უბიძგებდა, რომ პასპორტის ასლი მიეცა. ყალბი ასლის გადაცემის შემდეგ, შევძელით, გვემართა ანგარიში ორი თვის განმავლობაში, სანამ Coinevo მიხვდებოდა, რომ ის ყალბი იყო. ამის შემდეგ პატრიკი ელექტრონული ფოსტით დაგვიკავშირდა, გაგვლანძღა და კონტაქტი გაწყვიტა.

თუმცა BBC-ის ჩადებული ფული უკვე სისტემაში იყო. ჩვენ შევძელით, გავყოლოდით მის კვალს, როცა დაყვეს მცირე ნაწილებად და ბიტკოინის ბევრ სხვადასხვა საფულეში გაანაწილეს, რომლებიც, როგორც ჩანს, მილტონის ჯგუფთანაა კავშირში. ექსპერტებმა BBC-ის უთხრეს, რომ ნამდვილი საფინანსო ინსტიტუციები ფულის დიდ რაოდენობას ასე არ დებენ. ლუი აბოტმა, ადვოკატმა, რომელიც სპეციალიზდება კრიპტოვალუტსა და თაღლითობაში, შეამოწმა ფულის დინება და თქვა, რომ ყველაფერი მიუთითებს "ფართომასშტაბიან ორგანიზებულ დანაშაულზე". აბოტის თქმით, რომ თანხის სხვადასხვა ბიტკოინის საფულეზე განაწილების მიზეზია, "მაქსიმალურად გართულდეს მსხვერპლის ან ადვოკატის მიერ პოვნა".

საუკეთესო სამიზნე

ამ სატელეფონო ზარების თაღლითობების მსხვერპლების წინააღმდეგ ხშირად მათსავე გარემოებებს იყენებენ. ხალხი, ვინც დიდ დანაზოგს ააშკარავებს, დიდ ინვესტიციებს აიძულებენ. მარტოსულ ადამიანებს თაღლითები უმეგობრდებიან.

პენსიაზე ახლახანს გასული ჯეინი (რომლის სახელიც შევცვალეთ) შესანიშნავი სამიზნე იყო. მან მცირე ხნის წინ დატოვა სამსახური საკუთარი ნებით, დაახლოებით 20 000 ფუნტი სტერლინგის დანაზოგი ჰქონდა. ის ფიქრობდა, რომ  ჭკვიანურ ინვესტიციას ჩადებდა, მომავალ წლებში პენსიასთან ერთად ფული რომ ჰქონოდა.

2020 წლის ივნისში, პირველი ლოკდაუნის დროს, მან ნახა კომპანია EverFX ონლაინ რეკლამა. ამავდროულად, EverFX ერთ-ერთი საუკეთესო ესპანური საფეხბურთო გუნდის, Sevilla FC-ს ერთ-ერთი მთავარი სპონსორია. კლუბის ვარსკვლავები სავაჭრო პლატფორმის რეკლამას სოციალურ მედიაში აკეთებდნენ, ეს ჯეინმაც შეამოწმა. კომპანია დარეგულირებული იყო გაერთიანებული სამეფოს საფინანსო სამმართველოს მიერ.

ჯეინმა EverFX-ს მისწერა ვებგვერდის მეშვეობით, საპასუხოდ მიიღო ზარი და დაუკავშირდა პირს, რომელიც უფროს ტრეიდერად გააცნეს. მას უთხრეს, რომ ოდესიდან, უკრაინიდან ურეკავდნენ და მისი სახელი დევიდ ჰანტი იყო. მისი აქცენტი აღმოსავლეთ ევროპელისას ჰგავდა -  თქვა ჯეინმა. მას ის მომენტალურად მოეწონა.

"მართლაც იცოდა საქმე, იცოდა, როგორ მუშაობდა ბაზარი. ჩამითრია", - თქვა მან. 

მცირე ხნის შემდეგ, ისინი თითქმის ყოველ დილას საუბრობდნენ, ჯეინი ელაპარაკებოდა კონკრეტულ რაღაცებზე, რისთვისაც ფული სჭირდებოდა - ჭერის ძვირადღირებული შეკეთება, პენსიის გარდა სხვა შემოსავალი. ჰანტმა ეს ყველაფერი მის წინააღმდეგ გამოიყენა, უთხრა, რომ გარკვეული გადაცვლები მას "ჭერის შოვნასა" და "მომავლისთვის" დაეხმარებოდა.

მომდევნო რამდენიმე თვის განმავლობაში ჯეინმა 15 000 ფუნტი სტერლინგის ინვესტიცია მოახდინა. მაგრამ მისი ვაჭრობა კარგად არ მიდიოდა. ჰანტმა ურჩია, ფული გამოეტანა და სხვა პლატფორმაზე დაებანდებინა, BproFX-ზე, სადაც უკეთეს მოგებას ნახავდა.

ამ დროისთვის, ჯეინი ჰანტს სრულად ენდობოდა. "ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს კარგად ვიცნობდი და ვფიქრობდი, გულში ჩემი ინტერესი ჰქონდა, ამიტომაც ცვლილებაზე დავთანხმდი". - თქვა მან.

რაც არ იცოდა, იყო ის, რომ BproFX-ი არარეგულირებული, ოფშორული, დომინიკაში დაფუძნებული დაწესებულება იყო. რეალურად, EverFX-ს გაერთიანებული სამეფოს მიერ მინიჭებული რეგულირებულის სტატუსი ბრიტანეთის მოქალაქეების მოტყუებაში ხელს არ უშლიდა, თუმცა BproFX-ზე გადასვლა ჯეინს გაერთიანებული სამეფოს კანონის ფარგლებში არსებულ ამ მცირე დაცვასაც კი აცლიდა. BBC-იმ იპოვა რამდენიმე დაზარალებული, რომლებმაც არარეგულირებულ კომპანიებში მსგავსად გადაინაცვლეს.

2020 წლის სექტემბერში ჯეინი დათანხმდა, რომ 20 000 ფუნტი სტერლინგი BProFX-ში დაებანდებინა და ჰანტი მას მომდევნო რამდენიმე თვე სხვადასხვა გადაცვლის მითითებას აძლევდა. თუმცა, ის ფულს კვლავ კარგავდა.

სხვა დაზარალებულებმა BBC-ის უთხრეს, რომ ამ გზით მოატყუეს. ლონდონელმა ბერი ბარნეტმა თქვა, რომ მან ინვესტიცია EverFX-ის რეკლამის ნახვის შემდეგ დაიწყო, მაგრამ რამდენიმე ადრეული სარგებლის შემდეგ, მოულოდნელად 10 000 ფუნტ სტერლინგზე მეტი 24 საათში დაკარგა. მრჩეველმა ის დაიყოლია, რომ კიდევ 25 000 ფუნტი სტერლინგი ამ დანაკარგის ამოსაღებად ჩაედო.

"ყოველ ორ საათში ექვს ზარს მაინც ვიღებდი. ხალხი მთხოვდა, რომ მეტი ფული ჩამედო", - თქვა ბერიმ.

ჯეინი დევიდ ჰანტისგან ასეთივე ზეწოლის ქვეშ იყო. "ის მეუბნებოდა, რომ რაც უფრო მეტს ჩავდებდი, უფრო მეტს ავინაზღაურებდი", - თქვა მან.

საბოლოოდ ორივემ გადაწყვიტა, რომ დაბანდება შეეწყვიტათ. საერთო ჯამში, ბერიმ 12 000, ჯეინმა კი 27 000 ფუნტი სტერლინგი დაკარგა.

"შეძრწუნებული და გამოფიტული ვარ", თქვა ბერიმ. ორივემ ათობით უშედეგო ზარი განახორციელა, დანაკარგების კვალდაკვალ. დევიდ ჰანტი ჯეინის ზარებს აღარ პასუხობდა. მან იცოდა, რომ ყველაფერი დაკარგა.

"დღე, როცა ამას მივხვდი, ჩემი დაბადების დღე იყო", - თქვა ჯეინმა - "პანდემია იყო და ჩემი ოჯახი გარეთ გასვლას გეგმავდა, ტორტი მიყიდეს, ვცდილობდი, ბედნიერი ვყოფილიყავი, მაგრამ თავს ძალიან დამცირებულად ვგრძნობდი. ამ პლანეტაზე ყოფნა აღარ მინდოდა".

მას თვეები დასჭირდა იმისთვის, რომ მოეკრიბა გამბედაობა და ვინმესთვის ეთქვა, რაც გააკეთა.

სრული სურათის აწყობა

შვედური გაზეთი Dagens Nyheter-ი და სხვები აქამდეც იძიებდნენ მილტონის ჯგუფის საქმეებს, თუმცა BBC-იმ საერთაშორისო თაღლითობის მთავარი ფიგურების ვინაობის დადგენა შეძლო.

ჩვენ დავიწყეთ საჯაროდ ხელმისაწვდომი კორპორაციული დოკუმენტების შემოწმებით, რათა მილტონის ჯგუფის კომპანიებს შორის კავშირი აღგვეწერა. ყველაზე ხშირად ხუთი სახელი მეორდებოდა: დავით თოდუა, რატი ჭელიძე, გურამ გოგეშვილი, იოსებ მგელაძე და მაიკლ ბენიმინი. ისინი მილტონის სავაჭრო პლატფორმების ან დამხმარე ტექნიკური კომპანიების დირექტორებად იყვნენ გაფორმებულები.

ჩვენ ამ ხუთ სახელს ვეძებდით პანამის დოკუმენტებში, 2016 წლის მასობრივ გაჟონვაში, რომელიც ოფშორულ კომპანიებს ეხებოდა, ოთხი მათგანი აღმოვაჩინეთ: ჭელიძე, გოგეშვილი, მგელაძე და ბენიმინი - ისინი ნახსენები იყვნენ როგორც მილტონის ჯგუფამდე არსებული ოფშორული და სასუბსიდიო კომპანიების დირექტორებად ან მაღალი რანგის ფიგურებად.

ამ არა-მილტონის კომპანიებიდან ბევრის კვალი მიდიოდა ერთ ფიგურამდე: დავით კეზერაშვილამდე, საქართველოს მთავრობის ყოფილი მაღალჩინოსანამდე, რომელიც 2 წლის განმავლობაში ქვეყნის თავდაცვის მინისტრი იყო.

კეზერაშვილი თავდაცვის მინისტრობიდან გაათავისუფლეს და მომავალში დაუსწრებლად გაასამართლეს მთავრობის ბიუჯეტიდან 5 მილიონი ევროს მითვისების ბრალდებით. ამ დროს ის ლონდონში ცხოვრობდა. გაერთიანებულმა სამეფომ საქართველოს ექსტრადიციის მოთხოვნაზე უარი უთხრა.

არ არსებობს საჯაროდ ხელმისაწვდომი დოკუმენტები, რომლებიც კეზერაშვილს  მილტონამდელ ქსელთან აკავშირებს, მაგრამ პანამის დოკუმენტებში მისი სახელი მეორდებოდა და მეორდებოდა, დოკუმენტები აიდენტიფიცირებდა მას, როგორც ან ქსელის მშობელი კომპანიების დამფუძნებლად ან როგორც მათ მთავარ მეწილედ. სცენის მიღმა, კეზერაშვილი ქსელის ცენტრში ჩანდა.

რაც შეეხება მილტონის ჯგუფს, ასევე არაა საჯაროდ ხელმისაწვდომი დოკუმენტაცია, რაც თაღლითურ კომპანიებს კეზერაშვილთან დააკავშირებდა და არ არსებობს სამხილი, რომ მას მილტონის ბრენდებთან პირდაპირი ფინანსური ინტერესები აქვს.

თუმცა, მილტონის ჯგუფის რამდენიმე ყოფილმა თანამშრომელმა ანონიმურად გვითხრა, რომ მათ კეზერაშვილთან პირდაპირი შეხება ჰქონდათ და ის მილტონის ჯგუფში იყო ჩართული. 

კეზერაშვილი საკუთარ სოციალურ მედიაზე ხშირად არეკლამებდა თაღლითურ სავაჭრო პლატფორმებს. ბიზნეს სოციალურ ქსელ LinkedIn-ზე ის საკუთარ ანგარიშს თითქმის ექსკლუზიურად იყენებდა მილტონთან დაკავშირებული კომპანიების სამუშაოების რეკლამირებასთვის და აზიარებდა მათ პოსტებს.

BBC-იმ შეძლო, ეპოვა რამდენიმე სხვა სამხილი, რომელიც ყოფილ თავდაცვის მინისტრს მილტონის ბრენდებს უკავშირებს. რამდენიმე კომპანია, რომელსაც კეზერაშვილი ფლობდა, იყენებდა იმეილის კერძო სერვერს, რომლის ერთადერთი სხვა მომხმარებლებიც მილტონის ჯგუფის კომპანიები იყვნენ. მისი ვენტურული კაპიტალური ფირმა Infinity VC-ის ეკუთვნოდა ბრენდინგისა და ვებ დომენები კომპანიებისთვის, რომლებიც თაღლითებისთვის სავაჭრო პლატფორმის ტექნოლოგიას უზრუნველყოფდნენ.

კეზერაშვილს ასევე ეკუთვნის შენობა, რომელიც კიევის ოფისია თაღლითური ქოლ-ცენტრი EverFX-ისთვის და პროგრამების უზრუნველმყოფელი ტექნოლოგიური ფირმისთვის - ამ ოფისში პოლიციამ რეიდი ნოემბერში მოაწყო. მას ასევე თბილისში ეკუთვნის ოფისები, რომლებშიც ასევე განთავსებულია ზოგიერთი იგივე ფირმა.

როდესაც BBC-იმ შეამოწმა მილტონის ჯგუფის მაღალი რანგის წარმომადგენელი ოთხი კაცის სოციალური მედიის პროფილები, ქორწილის წვეულებებისა და სხვა სოციალური ღონისძიებების ფოტოებიდან ცხადი გახდა, რომ ყველა მათგანს ახლო სოციალური კავშირი აქვს კეზერაშვილთან. კეზერაშვილი არის მილტონის ჯგუფის თაღლითობასთან დაკავშირებული, სულ მცირე, 45 ადამიანის Facebook-მეგობარი, ხოლო BBC-ის იდენტიფიცირებული ოთხი მაღალი რანგის პირიდან ერთ-ერთი მისი ბიძაშვილია.

BBC კეზერაშვილის კვალს ლონდონში, 18 მილიონი ფუნტი სტერლინგის ღირებულების სახლამდე გაჰყვა და მასთან საუბარი ითხოვა, მაგრამ გვითხრეს, რომ არ ეცალა. მან BBC-ის ადვოკატთა მეშვეობით უთხრა, რომ მკაცრად უარყოფს მილტონის ჯგუფთან შეხებას და თაღლითობის გზით ფინანსურ სარგებელს. მისი თქმით, იცოდა, რომ EverFX ლეგიტიმური ბიზნესი იყო და ადვოკატების მტკიცებით, კავშირი, რომელიც ჩვენ უკან მდგომ ხალხთან და IT-სთან დავადგინეთ, "არაფერს ნიშნავდა".

ბატონმა ჭელიძემ და გოგეშვილმა ასევე მკაცრად უარყვეს ჩვენი ბრალდება და თქვეს, რომ EverFX-ი ლეგიტიმური, რეგულირებული პლატფორმა იყო. მათ უარყვეს EverFX-ის ნებისმიერი კავშირი მილტონთან და სხვა იდენტიფიცირებულ ბრენდებთან, რომლებიც, მათი თქმით, EverFX-ის წყაროს კოდსა და ბრენდს სხვა მომხმარებლების შეცდომაში შესაყვანად ბოროტად იყენებდნენ.  მათ თქვეს, რომ EverFX-ს კრიპტო საფულე არასდროს ჰქონია და არ აქვს კონტროლი, მესამე მხარის საგადამხდელო პროცესორები თანხას როგორ ანაწილებენ. 

ბატონმა მგელაძემაც უარყო ჩვენი ბრალდება და გვითხრა, რომ არასდროს ფლობდა არანაირ ქოლ-ცენტრს, რომელიც ინვესტიციებს ბოროტად და თაღლითურად ყიდდა. მისი თქმით, არც მილტონის ჯგუფის შესახებ იცოდა რამე.

ბატონმა ბენინიმ ჩვენს შეკითხვებს არ უპასუხა.

EverFX-მა ჩვენი ბრალდებები უარყო, თქვეს, რომ ისინი ლეგიტიმურ და რეგულირებულ პლატფორმას წარმოადგენენ, სადაც რისკებს სრულად ხსნიან. მათ თქვეს, რომ გამოიძიეს ბერი ბარნეტის საქმე და დაადგინეს, რომ ის საკუთარ დანაკარგზე პასუხისმგებელი თავადვე იყო.

ჯეინის საქმეზე გვითხრეს, რომ მისი დანაკარგი გამოიწვია დაუკავშირებელ კომპანიასთან გადასვლამ. მათი თქმით, სრულ კო-ოპერაციაში არიან ფინანსურ სამმართველოსთან და გაერთიანებული სამეფოსგან განსაკუთრებული სარეგულაციო საჩივრები არ მიუღიათ.

საფეხბურთო კლუბმა სევილიამ BBC-ს მხოლოდ ის უთხრა, რომ როცა EverFX-თან მათი კონტრაქტი დასრულდა, კომპანიასთან კონტაქტი აღარ ჰქონიათ.

გასულ წელს გაერთიანებულ სამეფოში თაღლითობის დანაშაული უტოლდებოდა 4 მილიარდ ფუნტ სტერლინგზე მეტს. მოიაზრება, რომ ონლაინ ინვესტიციების სქემები ყოველ წელს ასობით მილიონის ღირებულებას უტოლდება. თუმცა, ბრიტანულ პოლიციას მსხვერპლები აკრიტიკებდნენ, რომ ბრიტანეთის მოქალაქეების სახელით მოქმედი თაღლითების წინააღმდეგ საკმარის ზომებს არ იღებენ. 

ჯეინმა რამდენიმე გზით, სახლშიც და საზღვარგარეთაც, სცადა, დაებრუნებინა დაკარგული თანხა, მაგრამ ვერაფერი შეძლო. გაერთიანებული სამეფოს ლონდონის პოლიციამ მისგან განაცხადი მიიღო, მაგრამ "არაფერი მოჰყვა". ვერც ბანკი დაეხმარა, "რამდენიმე წერილის გარდა".

"და რატომ დამეხმარებიან, მართლაც?" - თქვა მან და მხრები სევდიანად აიჩეჩა.

ასე რომ, მან ერთადერთი რამ ქნა, რისი მოფიქრებაც შეეძლო. ათეულობით ვებსაიტზე შევიდა და დაწერა შეფასება იმ სავაჭრო ბრენდების, რომლებმაც მოატყუეს.

"მსურდა, გამეფრთხილებინა ყველა, ვინც შეიძლება მოტყუვდეს... ამაში დიდი მონდომება ჩავდე. იმედი მაქვს, ვინმე ამას დაინახავს"  - თქვა მან.

 

წყარო: BBC 

ბოლო წლებში ამერიკაში ოპიოიდების კრიზისია. მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე სრულებით შეიცვალა, ასობით ათასი კი დაიღუპა. ამერიკის იუსტიციის დეპარტამენტის მონაცემები აჩვენებს, რომ ხშირად მოქალაქეებმა არც კი იციან რომ ნარკოტიკი მიიღეს. ჩნდება კითხვა, როგორ ხდება ეს?

სქემას ამერიკის ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი ხსნის.

"ჩინეთიდან ფენტანილის დასამზადებლად საჭირო ქიმიური ნაერთები ჩადის მექსიკაში, სადაც ნარკოკარტელების ლაბორატორიებში მზადდება ფენტანილის ფხვნილი. შემდეგ ხდება მისთვის ფორმის მიცემა. მექსიკაშივე მზადდება იდენტური წამლები, როგორიც იყიდება ამერიკაში, კანადასა და ევროპაში. ფორმები და წარწერები იდენტურია. ამის შემდეგ კონტრაბადის გზით ის შემოაქვთ ამერიკაში და მას ყიდიან სოციალური ქსელების საშუალებით,"- ამბობს ენ მილგრამი, ამერიკის ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი.

 

სანამ სქემას უფრო დეტალურად განვიხილავთ და ვაშინგტონის დამოკიდებულების შესახებ ვისაუბრებთ, გადავხედოთ სტატისტიკას, რომელიც წლიდან წლამდე იზრდება. გასულ წელს ამერიკაში 106 000-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა ზედოზირებით. რაც ნიშნავს იმას, რომ "ჩვენ თითო ამერიკელს ვკარგავთ ყოველ ხუთ წუთში,"- ამბობს რაულ გუპტა ამერიკის მედიკამენტის კონტროლის პოლიტიკის ოფისიდან.

ოპიოიდების კრიზისი ამერიკაში წლებია მიმდინარეობს ეს კი კონგრესში როგორც რესპუბლიკელებს, ისე დემოკრატებს აშფოთებს. მხოლოდ 3 წელში ზედოზირებით 300 000-მდე ადამიანი დაიღუპა, მათი დიდი ნაწილი - ფენტანილით.

 

სტატისტიკასთან ერთად, მძიმე ვითარებას კიდევ უფრო კარგად წარმოაჩენს მემორიალი "ფენტანილის სახეები" რომელიც ამერიკის შეერთებული შტატების ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის ადმინისტრაციის ცენტრალურ შენობაში მდებარეობს. დაფაზე ამ დროისთვის 4 000 ფოტოა, მხოლოდ მცირე ნაწილი იმ ადამიანებისა, რომლებიც სინთეტური ოპიოიდების ზემოქმედებით დაიღუპნენ - ძირითადად ახალგაზრდები.

 

ყველაზე მცირეწლოვანი ადამიანის ფოტო, რომელსაც ამ კედელზე შეხვდებით, 17 თვისაა. ყველაზე ასაკოვანი - ჯეიმს კოქსია 79 წლის. ეს ფოტოები ჩვენ ყოველდღიურად გვახსენებს, რომ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ ამერიკელთა სიცოცხლის გადასარჩენად,"- ამბობს ენ მიგრამი ამერიკის ნარკოტიკებთან ბრძოლის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი.

მძიმე რეალობიდან გამომდინარე, ვაშინგტონი ნარკოტიკებთან ბრძოლის მიმართულებას აძლიერებს როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე ქვეყნის გარეთ. ამისთვის ამერიკის კონგრესმა დამატებით 40 მილიონი ამერიკული დოლარიც გამოყო, რაც ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის ადმინისტრაციას დამატებით შესაძლებლობებს მისცემს.

ჩინეთი - სქემის საწყისი წერტილი

სქემას თავიდან მივყვეთ, "სინთეტური ოპიოიდების, მათ შორის ფეტანილისთვის საჭირო ქიმიური ნაერთების მთავარი დისტრიბუტორი ჩინეთია,"- ამბობს სენატორი ჯიმ რიში. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ჩინეთი ამ ქიმიკატების ექსკლუზიური მწარმოებელი არ არის - წარმოება ხდება ინდოეთშიც. თუმცა ამერიკის სახელმწიფო და იუსტიციის დეპარტამენტები განმარტავენ, რომ ინდოეთიდან მექსიკაში და შემდეგ ამერიკაში ქიმიკატები და შესაბამისად, არც ფენტანილი არ ხვდება.

"ჩვენ ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი აგრესიულ პოლიტიკას ვიყენებთ ამ პრობლემის მოსაგვარებლად. არ გვაქვს მაგალითები რომ ინდოეთიდან მექსიკაში და შემდეგ ამერიკაში ეს ნივთიერებები შემოდის. უმრავლეს შემთხვევაში ამ სქემის უკან ჩინეთი დგას,"- ამბობს ამერიკის სახელმწიფო მდივნის თანაშემწე ტოდ რობინსონი.

 

2019 წელს ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ქვეყანაში ფენტანილის შემცველი ქიმიური ნივთიერებების შემოტანა სრულად აკრძალა. ამერიკის 45-ე პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის ადმინისტრაციის პოზიციიდან გამომდინარე, ფეტანილისა და მისი შემადგენლობის სხვა ნივთიერებებზე რეგულაციების გამკაცრება მოუწია პეკინსაც.

გამკაცრებული რეგულაციების მიუხედავად ჩინეთში ფენტანილისა და მისთვის საჭირო ქიმიური საშუალებების წარმოება კვლავ გრძელდება, ძირითადად - არალეგალურად იატაკქვეშა ლაბორატორიებში. თუმცა, არა ყოველთვის.

სწორედ ამიტომ ვაშინგტონში ამბობენ, რომ პეკინის მიერ აქამდე გადადგმული ნაბიჯები საკმარისი არ არის და პრობლემა, რომელიც ჩინეთიდან იღებს სათავეს, ამ დრომდე მოგვარებული არ არის. ამიტომ ამერიკელი კანონმდებლები მოუწოდებენ ჩინეთს, უფრო აქტიურად ჩაერთოს ნარკოტიკებთან ბრძოლაში. ბრალდებებს "ჩინეთის კომუნისტური პარტია" უარყოფს. პეკინში ამბობენ, რომ ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლაში აქტიურად არიან ჩართულნი.

 

"დროა მოკავშირეებთან ერთად ვიფიქროთ, ჩინეთზე პასუხისმგებლობის დაკისრების საკითხზე. სი ძინ პინის პოლიტიკა არ ვფიქრობ, რომ საკმარიასია. სწორედ ამიტომ, თუ პეკინი არ ითანამშრომლებს კეთილსინდისიერად, მოგვიწევს სავიზო შეზღუდვების გაფართოება და დამატებითი სანქციების ამოქმედება - რათა დავიცვათ ამერიკელი ხალხი,"- ამბობს ბობ მენენდესი, ამერიკის სენატის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის თავმჯდომარე.

სქემის მეორე ნაწილი - მექსიკური ნარკოკარტელები

ვაშინგტონში ამბობენ, რომ ჩინეთი საწყისი წერტილია, თუმცა სად ხდება ფენტანილის დამზადება და როგორ ხდება ამერიკაში კონტრაბანდულად ფენტანილის შემოტანა?

"ჩინური ნარკოკარტელები და ფულის გამთეთრებლები აქტიურად თანამშრომლებენ მექსიკურ ნარკოკარტელებთან. ამ გზით ხდება საჭირო ქიმიკატების გაცვლა ქვეყნებს შორის,"- ამბობს ამერიკელი სენატორი ბობ მენენდესი.

 

იუსტიციის დეპარტამენტის ცნობით, სანამ მექსიკაში კონტრაბანდულად ქიმიკატები ჩავა, მანამდე ის რამდენიმე ქვეყანას გადის. ჩინეთში იატაკქვეშა ლაბორატორიებში მიღებული ქიმიური ნაერთები ამის შემდეგ მექსიკის ასევე არალეგალურ ლაბორატორიებში ხვდება და იწყება ფენტანილის წარმოების პროცესი. სქემას მექსიკაში კონკრეტული პასუხისმგებლები ჰყავს.

"ჩვენთვის ცნობილია მთავარი პასუხისმგებლები. ეს ორი ძირითადი კარტელია მექსიკაში - "სინალოა" და "ჯალისკო". სწორედ ამიტომ ეს ორი ნარკოკარტელია ჩვენი სამიზნე,"- ამბობს ამერიკის ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის სააგენტოს ხელმძღვანელი.

"სინალოას" და "ჯალისკოს" კარტელების მფარველობის ქვეშ მოქმედ იატაკქვეშა ლაბორატორიებში თავდაპირველად ფენტანილის ფხვნილის მიღება ხდება, შემდეგ კი მას წამლის ფორმას აძლევენ, იდენტურს, როგორიც იყიდება ამერიკის შეერთებულ შტატებში, კანადასა თუ ევროპაში. ამერიკის ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის სააგენტო განმარტავს, რომ ამ ორი ნარკოკარტელის მთავარი სამიზნე ამერიკის შეერთებული შტატები, მექსიკა და კანადაა.

უკვე დამზადებული პროდუქცია ამერიკის შეერთებულ შტატებში კვლავ კონტრაბანდული გზით ხვდება. "ხშირად ფენტანილი გადმოაქვთ მსუბუქი, სატვირთო ავტომობილებით. არის შემთხვევები, როცა მას საბურავებშიც მალავენ,"- ამბობს ენ მილგრამი. ბოლოს 2022 წლის დეკემბერში ამერიკა მექსიკის საზღვარზე დიდი ოდენობით ფენტანილი ქოქოსიდან ამოიღეს.

რესპუბლიკელი კანონმდებლების ნაწილი ფიქრობს, რომ მექსიკის საზღვარზე კონტროლი კიდევ უფრო უნდა გამკაცრდეს.

 

"ჩემი და დაიღუპა ზედოზირებით. ამ პრობლემას ხელს ბაიდენის ადმინისტრაციის პოლიტიკაც უწყობს. აუცილებელია კონტროლი გამკაცრდეს საზღვარზე,"- ამბობს რესპუბლიკელი სენატორი ტედ კრუზი, რომელიც ასევე იზიარებდა ამერიკა-მექსიკის საზღვარზე კედლის მშენებლობის იდეას, რომელიც დონალდ ტრამპის პრეზიდენტობის დროს დაიწყო და ჯო ბაიდენის ბრძანებით შეჩერდა. ბაიდენის ადმინისტრაციაში ამბობენ, რომ საზღვრის კონტროლის უკეთესი მექანიზმები არსებობს და ამ მხრივ მუშაობას აგრძელებენ.

სქემის მესამე ნაწილი - "მკვლელი" აბები

"ამ აბებს სიკვდილი მოაქვს აქ, ამერიკის მიწაზე,"- ამბობს ამერიკელი სენატორი ლინდსი გრემი და განმარტავს, რომ ეს არის ომი, რომელიც ამერიკის ტერიტორიაზე მიმდინარეობს. სენატორის მოსაზრებას სხვა ამერიკელი კანონმდებლებიც იზიარებენ. სქემის მესამე ეტაპი სწორედ ამერიკის ტერიტორიაზე მიმდინარეობს.

 

როგორ ამერიკის ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელმა განმარტა, შეერთებული შტატების ტერიტორიაზე შემოსული აბები იდენტურია იმ სამედიცინო საშუალებებისა, რომლებიც სერტიფიცირებულ აფთიაქებში ექიმის დანიშნულებით იყიდება.

"პირადად შევხვედრივარ ბავშვებს, მოზარდებს, ზრდასრულებს. ისინი ფიქრობენ, რომ იღებენ "ადეროლს", "ოქსიკოდონს" ან სულაც "პერკოცეტს" - რეცეპტით გამოწერილ წამალს, თუმცა სინამდვილეში მასში ფენტანილია. კვლევა აჩვენებს, რომ ათიდან ექვსი სასიკვდილო დოაზას შეიცავდა," - ამბობს ამერიკის გენერალური პროკურორი მერიკ გარლანდი.

მექსიკიდან ამერიკაში არალეგალურად შემოტანილი აბები გაცილებით იაფია, ვიდრე აფთიაქებში გაყიდული ნამდვილი პრეპარატები. უკანონო აბების გაყიდვა სოციალური ქსელების დახმარებით ხდება. ამერიკელი სენატორების ინფორმაციით, ძირითადად გამოიყენება "ვოთსაფი", "ვაიბერი", "ტიკტოკი" და "ინსტაგრამი". გამომდინარე იქიდან, რომ მიმოწერაზე კონტროლი ვერ ხდება და ნარკოტიკების გამსაღებლები მიწოდების სხვადასხვა ხერხებს ირჩევენ, სამართალდამცავები დროულად ვერ რეაგირებენ.

"ჩვენ გვქონდა საუბრები ტექნოლოგიურ გიგანტებთან, გადაიდგა გარკვეული ნაბიჯები, მაგრამ ეს საკმარისი არ არის,"- ამბობს ამერიკის ნარკოტიკებთან ბრძოლის სააგენტოს ხელმძღვანელი.

სწორედ ამიტომ, არ არის გამორიცხული ტექნოლოგიური გიგანტების წინააღმდეგ ვაშინგტონში დამატებითი რეგულაციები აამოქმედონ, რაც მათ დაავალდებულებს, ითანამშრომლონ სამართალდამცავ ორგანოებთან.

 

ამ ეტაპზე ცნობილი არა არის, რა ცვლილებების მიღება იგეგმება ამ კუთხით და მოხერხდება თუ არა მისი დამტკიცება საერთოდ, თუმცა ამერიკის გენერალური პროკურორი ამბობს, რომ ეს ხელს ნარკოტიკებთან ბრძოლას ვერ შეუშლის და ამერიკა მზად არის პრობლემის მოსაგვარებლად, უფრო აქტიური ნაბიჯები გადაიდგას.

"საკმარისზე მეტი შესაძლებლობა გვაქვს ამ პრობლემას შევუტიოთ... ყველა რესურსს ვიყენებთ, აქტიურად ვმუშაობთ მექსიკის მთავრობასთან, რათა აღმოვაჩინოთ, დავხუროთ ლაბორატორიები, სადაც ფეტანილის დამზადება ხდება,"- ამბობს ამერიკის გენერალური პროკურორი.

გაზრდილი დაფინანსებით და პარტნიორებთან აქტიური მუშაობით ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლას აგრძეელებს ამერიკის ნარკოტიკებთან ბრძოლის ადმინისტრაციაც. ამ მხრივ შეერთებულ შტატებთან თანამშრომლობს საქართველოც.

ექიმები ერთმანეთს ხელს აფარებენ - ადამიანის უფლებათა ცენტრის დასკვნით, სამედიცინო სფეროში მომხდარი დანაშაულების გამოძიება წლების განმავლობაში ჭიანურდება, რადგან ექსპერტებს კოლეგების წინააღმდეგ ჩვენების მიცემა არ სურთ.

2020 წელს 26 წლის ეთერ მეტივიშვილი ნაღვლის ბუშტის ოპერაციის შემდეგ გარდაიცვალა. დაიწყო მოკვლევა და დაინიშნა ექსპერტიზა, მაგრამ ჯერჯერობით ვერ იპოვეს ექსპერტი, რომელიც დასკვნას დაწერდა.

„არავინ არის თანახმა“, - ამბობს ნინო ჩალაძე ადამიანის უფლებათა ცენტრიდან.

თუ ეჭვია, რომ საავადმყოფოში დანაშაული მოხდა, ექსპერტიზაა საჭირო, ექსპერტიზის ჩასატარებლად კი - დარგის ექიმი, რომელიც ვითარებას შეაფასებს და იტყვის, რა როგორ მოხდა.

გამოძიებაში ექსპერტების ჩართულობას ჯანდაცვის მინისტრის 2017 წლის ბრძანება N245/ნ არეგულირებს (21.08.2017). ამ ბრძანების საფუძველზე ექსპერტიზაში მონაწილეობა ნებაყოფლობითია.

უფლებადამცველები ამბობენ, რომ პრობლემას სწორედ ეს ნებაყოფლობითობა ქმნის - ქართულ რეალობაში ექიმებს ერთმანეთის საწინააღმდეგო დასკვნის დაწერა არ სურთ და საქმეები წლების განმავლობაში თაროებზეა შემოდებული.

„ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში ათამდე საქმე მაინც გვქონდა, სადაც ექსპერტის ჩართვას ვერ ახერხებდნენ. კანონი არცერთ ექიმს არ ავალდებულებს ექსპერტიზაში ჩაერთოს, თავად მაქსიმალურად ერიდებიან. ამიტომ ძალიან მძიმე შემთხვევებზეც კი ვერ დგინდება, ვინ იყო დამნაშავე“, - განმარტავს ადამიანის უფლებათა ცენტრის იურისტი ეკა ქობესაშვილი.

9 წელი საავადმყოფოში

ნიკოლოზ დიდებაშვილი სამი თვის იყო, როდესაც 2014 წელს მ. იაშვილის კლინიკაში მიიყვანეს. ნიკოლოზი კომაში ჩავარდა. მას შემდეგ ბავშვი არ გამოუწერიათ.

„მეათე წელია მისი სიცოცხლის გადასარჩენად ვიბრძვით. 3 თვისას სუნთქვის მწვავე უკმარისობა ჰქონდა. გადაწყვიტეს ინტუბაცია გაეკეთებინათ. ვერ გაუკეთეს კარგად, ჩაუხიეს ხორხი, რამაც გულის გაჩერება გამოიწვია. ბავშვს 20 წუთი გული ჰქონდა გაჩერებული. ამან ტვინი დაუზიანა. შემდეგ ისევ თავად აუმუშავდა გული და აპარატზე შეაერთეს. ერთ კვირაში ისევ გაუჩერდა. ოთხჯერ მაინც გაუჩერდა გული“, - ამბობს ნიკოლოზის დედა ნინო თარიმანაშვილი.

მშობლებმა იურიდიული დახმარებისთვის ადამიანის უფლებათა ცენტრს მიმართეს. ცენტრში აცხადებენ, რომ ბავშვის ჯანმრთელობა კლინიკის პერსონალის უყურადღებობის გამო გაუარესდა. საქმე აღიძრა, მაგრამ გამოძიება 5 წელია დასკვნას ვერ წერს - საჭირო ექსპერტიზის ჩატარებაზე ვერავინ დაიყოლიეს.

„ახლა ძალიან მძიმე მდგომარეობაშია. ყველა ორგანო დაზიანებული აქვს, არ ვიცი ხვალინდელი დღე გაუთენდება თუ არა. ხმას რომ ამოვიღებდი, საავადმყოფოში ისევ მე მეჩხუბებოდნენ. იმდენჯერ არის პატრული გამოძახებული, ვერც ვითვლი. ერთმანეთს აფარებენ ხელს. ბავშვს 24 საათი თავზე ვადგავარ, ყველაფერს მე ვუკეთებ, ისინი არ ვიცი რას როგორ იზამენ“, - ამბობს ნიკოლოზის დედა.

იაშვილის ბავშვთა ცენტრალური საავადმყოფოს სამედიცინო დირექტორმა ივანე ჩხაიძემ რადიო თავისუფლებას უთხრა, რომ ამ საქმესთან დაკავშირებით უკვე ყველა შესაბამის უწყებაში მისცეს განმარტება და საქმეს იძიებენ.

2016 წელს რეგულირების სააგენტომ ნიკოლოზის მკურნალობაში დარღვევები გამოავლინა. პროფესიული განვითარების საბჭოს ხუთი ექიმის საქმე გადაეცა განსახილველად. 2018 წელს საბჭომ ორ ექიმს წერილობითი გაფრთხილება მისცა, ორს კი სერტიფიკატის მოქმედება შეუჩერა, ერთს ორი თვით, მეორეს - ერთით.

„პროფესიული განვითარების საბჭო არაპროპორციულ სასჯელს აწესებს იმ ექიმებისთვის, რომლებიც სერიოზულად არღვევენ. ეს ან წერილობითი გაფრთხილებაა, ან სახელმწიფო სერტიფიკატის შეჩერება. ჩვილის კომატოზურ მდგომარეობამდე მიყვანის გამო საბჭომ ექიმს მხოლოდ 2 თვით შეუჩერა სერტიფიკატი“, - ამბობს ადამიანის უფლებათა ცენტრის ანალიტიკოსი ნინო ჩალაძე.

ცენტრმა ჯანდაცვის სამინისტროდან გამოითხოვა ინფორმაცია, რომლის შედეგადაც ირკვევა, რომ „ბოლო ექვსი წლის განმავლობაში საბჭო უმეტესად მხოლოდ წერილობით გაფრთხილებას აძლევდა ექიმებს. 86% შემთხვევაში ამით შემოიფარგლებოდა. რაც შეეხება სახელმწიფო სერტიფიკატის გაუქმებას, 2017, 2020 და 2021 წლებში სერტიფიკატი ერთი ექიმისთვისაც კი არ გაუუქმებიათ“, - ამბობს ჩალაძე.

გლანდების ოპერაცია ფატალური შედეგით

2018 წლის იანვარში მარნეულის სამედიცინო ცენტრ „ადიკში“ 13 წლის ბიჭი მახარ კულიანოვი მშობლებმა გლანდების ოპერაციის გასაკეთებლად მიიყვანეს.

„10-15 წუთი სჭირდება ამ ოპერაციას. რომ ვიკითხე, თუ დასრულდა-მეთქი, კი, ოღონდ რაღაც პრობლემააო. საათები ისე გავიდა, არაფერი გვითხრეს. შემდეგ შევედით და უგონოდ იწვა ბავშვი. მანამდე სრულიად ჯანმრთელი იყო“, - ამბობს ბავშვის მამა რუზგარ კულიანოვი.

კომაში ჩავარდნილი მოზარდი მოგვიანებით თბილისში გადაიყვანეს, მაგრამ საქმეს არც ამან უშველა. ბავშვი გარდაიცვალა. მარნეულის პოლიციის სამმართველო საქმეს დღემდე იძიებს. პრობლემა აქაც ის იყო, რომ ექსპერტიზის ჩატარებაზე არავინ თანხმდებოდა. ადამიანის უფლებათა ცენტრში ჰყვებიან, რომ ბოლოს ექსპერტების მოძიება მათი ჩართულობით მოხერხდა.

„4 წლის განმავლობაში ველოდებოდით სამხარაულის დასკვნას, ვერ ვნახულობდით ექსპერტებს, სპეციალისტებს, რომლებიც ამ დოკუმენტაციას შეისწავლიდნენ. კარდაკარ, საავადმყოფო-საავადმყოფო დავდიოდით, რომ ექიმები დასკვნის დაწერაზე დაგვეთანხმებინა“, - ამბობს ცენტრის იურისტი დიმიტრი ნოზაძე.

მეგი ბაქრაძის საქმე

ახალგაზრდა ექთანმა მეგი ბაქრაძემ 2021 წლის მარტში კოვიდის საწინააღმდეგო აცრა ერთ-ერთმა პირველმა გაიკეთა. აცრიდან ნახევარი საათის შემდეგ მან გონება დაკარგა და მიუხედავად სამედიცინო დახმარებისა, მეორე დღეს გარდაიცვალა.

მეგი ბაქრაძის გარდაცვალებამ საყოველთაო ყურადღება მიიპყრო. მნიშვნელოვანი იყო მიზეზის დროულად დადგენა. სამხარაულის ექსპერტიზის ბიურო თითქმის ერთი წელი ეძებდა ალერგოლოგ-იმუნოლოგს, რომელიც გარდაცვალების მიზეზს დაწერდა. მას შემდეგ, რაც მრავალმა ექსპერტმა უარი თქვა, ექსპერტიზის ჩასატარებლად ექიმი თურქეთიდან მოიწვიეს.

„არაერთი ადამიანი მოგვართავს დახმარების თხოვნით, მაგრამ ხელები გვაქვს შეკრული. თუ სამხარაულის დასკვნა არ გვექნება და არ გვეყოლებიან სპეციალისტები, რომლებიც შიშის, კოლეგიალობისა და მორიდების გარეშე გასცემენ შესაბამის დასკვნებს, ჩვენ ყოველთვის ასეთი მძიმე შედეგის წინაშე ვიდგებით“, - ამბობს დიმიტრი ნოზაძე.

პროფესიული განვითარების საბჭოს წევრი, ექიმი გივი ჯავაშვილი ამბობს, რომ კოლეგიალურ განხილვებზე ექიმები აზრის გამოთქმისგან თავს არ იკავებენ.

„სასამართლო პრაქტიკაზე ვერაფერს ვიტყვი, შეხება არ მქონია, მაგრამ პროფესიული განვითარების საბჭოს განხილვებზე არ მახსოვს, ვინმეს თავი შეეკავებინა. რამდენიმე ექსპერტს ეგზავნება საქმე და ისინი გამოხატავენ საკუთარ აზრს. ცხადია, საბჭო ცდილობს, ექიმს ინტერესთა კონფლიქტი არ ჰქონდეს. ეს საზღვარგარეთაც ასე ხდება, იქაც ურჩევნიათ, სხვა შტატის, სხვა რეგიონის ექიმს ჰკითხონ ხოლმე. თუ ერთად მუშაობენ და კარგად იცნობენ ერთმანეთს, გაუჭირდება კოლეგაზე რამე თქვას. საქართველო პატარა ქვეყანაა, იცნობენ ერთმანეთს. სხვა შემთხვევაში არ მინახავს, სხდომაზე უკან დაეხიოს ექიმს და პროფესიულად არ ემსჯელოს“, - ამბობს გივი ჯავაშვილი.

ადამიანის უფლებათა ცენტრი საქართველოს მთავრობას რეკომენდაციას აძლევს, შექმნას დამოუკიდებელი ორგანო, დაკომპლექტებული ექიმ-სპეციალისტებისგან, რომლებიც ვალდებულები იქნებიან სასამართლო სამედიცინო დასკვნის მომზადებაში ჩაერთონ.

წყარო: რადიო თავისუფლება

„ვერსია“ 2022 წლის პოლიტიკური მოვლენების შეჯამებას გთავაზობთ. მართალია, ახალ წლამდე ჯერ სამი კვირაა დარჩენილი, მაგრამ ერთად გადავავლოთ თვალი იმ პოლიტიკურად მნიშვნელოვან საკვანძო საკითხებს, რაც საქართველოს ინტერესებისთვის მნიშვნელოვანია. ამ კონტექსტში, უპირველესად, ევროკავშირის მიერ კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის საკითხი უნდა ვახსენოთ, როცა ევროპულმა ოჯახმა მოლდოვასა და უკრაინას კანდიდატის სტატუსი გადასცა, საქართველოს კი 12- პუნქტიანი გეგმა შეუდგინა შესასრულებლად, რომლისთვისაც „დედლაინი“ თავდაპირველად - 2022 წლის ბოლო, შემდეგ კი 2023 წლის დეკემბერი დასახელდა. დათქმა ასეთია - თუ საქართველოს ხელისუფლება ამ გეგმას პირნათლად შეასრულებს, ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსს მიიღებს. მეორე მხრივ, შიდაპოლიტიკური პროცესები ქვეყნის ყველაზე მრავალამომრჩევლიანი ოპოზიციური პარტიის, ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის ირგვლივ ვითარდება. პარტიაში თავმჯდომარეობისთვის მოქმედი თავმჯდომარე ნიკა მელია და ლევან ხაბეიშვილი იბრძვიან, რისთვისაც მალე შიდაპარტიულ არჩევნებს გამართავენ. როგორც კულუარებში ამბობენ, ხაბეიშვილის უკან ახლა მიხეილ სააკაშვილის მხარდამჭერი პარტიული ძალა დგას. ასე რომ, როგორც ჩანს, ეს არჩევნები ბევრ რამეს არა მხოლოდ პარტიის, არამედ, ქვეყნის პოლიტიკურ ჭადრაკშიც დიდ როლს შეასრულებს.

რა თქმა უნდა, წლის მთავარი მოვლენებიდან უკრაინის ომი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია. უკრაინაზე რუსეთის სამხედრო თავდასხმამ მსოფლიო პოლიტიკურ კონფიგურაციაში ბევრი რამ შეცვალა და ყველაფერი ეს, საქართველოზეც პირდაპირ თუ ირიბად აისახება...

წლის მთავარი პოლიტიკური მოვლენების ანალიზისთვის „ვერსიამ“ ვახტანგ ძაბირაძეს მიმართა:

 - ეს წელი იყო ძალიან მნიშვნელოვანი არა მხოლოდ საქართველოსთვის, არამედ, მსოფლიოსთვის, რადგან ამ წელს დაიწყო... არ მინდა, მსოფლიო ომი ვთქვა, მაგრამ არც შორს ვართ იმისგან, რაც დღეს უკრაინაში ხდება.

ქართულ პოლიტიკას რაც შეეხება, ისევ და ისევ გრძელდება დაპირისპირება. შარლ მიშელის დოკუმენტის მიღება და შემდეგ მასზე უარის თქმა... შემდეგ ყველაფერი გადაერთო იმ ჭრილში, რასაც უკრაინის მოვლენები და სააკაშვილის პრობლემა ჰქვია. ეს თემები მუსირებდა, ძირითადად, ქართულ პოლიტიკურ და მედიასივრცეში და დღესაც იგივე რჩება, რადგან ქართული პოლიტიკური სპექტრი ვერ ახერხებს ან არ უნდა, რომ გამოვიდეს იმ მოჯადოებული წრიდან, რომელზეც მუდმივად ვტრიალებთ. იმედი მაქვს, სააკაშვილთან დაკავშირებით იქნება გადაწყვეტილება მიღებული და ეს ერთი თემა მაინც მოიხსნება ქართულ ოპოზიციურ სპექტრსა და ხელისუფლებას შორის მომავალი წლისთვის, თუმცა ალბათ, ახალი თემები მოიძებნება, რომ დაპირისპირება გაგრძელდეს. არ ველოდები დეპოლარიზაციას, რადგან გულუბრყვილობაა იმაზე ფიქრი, რომ პოლარიზაცია მხოლოდ პოლიტიკურ სპექტრს ეხება. ორივე მხარემ ხატზეც რომ დაიფიციოს პოლარიზაცია დასრულდებაო, ასე მაინც არ მოხდება, რადგან პოლარიზაცია თან სდევს ჩვენს პოლიტიკურ ცხოვრებას, ბოლო 30 წელი და უფრო მეტიც.

- ბატონო ვახტანგ, მოჯადოებულ წრეზე სიარულში რას გულისხმობთ?... მნიშვნელოვანია ქვეყნის მთავარ ოპოზიციურ პარტიაში მიმდინარე პროცესებიც, სადაც შიდაპარტიულ არჩევნებს გეგმავენ. შეცვლის პოლიტიკურ სიტუაციას ენმ-ში დაწყებული ეს პროცესი?

- მოჯადოებულ წრეზე როცა ვსაუბრობ, ვგულისხმობ ხელისუფლებათა ცვლილებებს, რომელსაც არაფერი მოაქვს და ისევ იმ ჭაობში ვრჩებით, სადაც ვიყავით. ენმ და „ქართული ოცნება“ ბევრი არაფრით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ჩემი შეფასებით, ენმ-ს აგრესიული ავტორიტარიზმი ჰქონდა, „ოცნებას“ კი პასიური აქვს. ორივე ერთსა და იმავე სივრცეში რჩება, რასაც ხატოვნად გამოხატავს სასამართლოს მიმართ დამოკიდებულება, სხვა პრობლემებთან ერთად.

რაც შეეხება ენმ-ში მიმდინარე პროცესებს, თუ ჯანსაღი პროცესი წავა, ეს იქნება წინგადადგმული ნაბიჯი პოლიტიკური კულტურის თვალსაზრისით. ვერ ჩავთვლი, რომ წინა არჩევნები ასეთი იყო, როცა მელია და ვარშალომიძე უპირისპირდებოდნენ ერთმანეთს. ახლა კი საკმაოდ რეალური დაპირისპირებაა, რადგან ახლა მელიასა და ხაბეიშვილის უკან არ დგას მხოლოდ ერთი კაცი. მაშინ სააკაშვილმა გადაწყვიტა, რომ მელიას გაემარჯვა. დღეს პარტიაში გუნდებია გამოკვეთილი და თუ არჩევნები რეალური კონკურენციის ფარგლებში ჩატარდება, ეს იქნება წინგადადგმული ნაბიჯი პარტიული პოლიტიკური კულტურის თვალსაზრისით.

- ლევან ხაბეიშვილის უკან სააკაშვილის მხარდამჭერ ძალას მოიაზრებენ. როგორ ფიქრობთ, არჩევნებში მისი გამარჯვება უფრო გაამწვავებს პოლარიზაციას? ქუჩის აქციები, მწვავე პოლიტიკური პროცესები გველოდება?

- მელიამ განაცხადა, თუ სასამართლო სააკაშვილის მიმართ იმ გადაწყვეტილებას არ მიიღებს, რისი იმედიც ენმ-ში აქვთ, ყველაფერი ძველებურად ვერ იქნებაო ანუ ფაქტობრივად, ქვეტექსტი იგივეა, რომ ქუჩის პროტესტი იქნება და ა.შ. ამ მიმართებაში, ვერ ვიტყვი, რომ ხაბეიშვილი მელიაზე უფრო აქტიური იქნება ქუჩის პროტესტში. ზოგადად, საინტერესოა, რატომ დაიწყო დაჩქარებული პროცესი არჩევნებისთვის და რატომ ცდილობს ხაბეიშვილის მხარე, რომ არჩევნები სწრაფად ჩაატაროს. მელიას მხარე კი პირიქით - ცდილობს, არჩევნებამდე დრო გააჭიანუროს. თუ გავითვალისწინებთ არა მხოლოდ სააკაშვილის მომხრეთა პოზიციას, არამედ, კლინიკა „ვივამედის“ მედპერსონალის განცხადებებსაც, რომ სააკაშვილი წონაში იკლებს, ამასთან, ჩვენი პარტნიორი ქვეყნების განცხადებებს და პოზიციას, არ გამოვრიცხავ, ძალიან მალე გადაწყდეს სააკაშვილის სამკურნალოდ წაყვანა საზღვარგარეთ.

- ეს პოლიტიკურად რას შეცვლის?

- ეს შეცვლის ენმ-ის არჩევნების შედეგს. თუ არჩევნებამდე მოესწრება ეს, მაშინ ხაბეიშვილის გუნდს ხელიდან გამოეცლება მთავარი კოზირი, რომ მელიამ არაფერი გააკეთა სააკაშვილის დასახსნელად. თუ ეს მოხდა, გამოდის, რომ მელია და მისი გუნდი სწორად აფასებდნენ სიტუაციას და შედეგიც მიიღეს სააკაშვილის გადაყვანასთან დაკავშირებით, რაც ხაბეიშვილის გუნდს მთავარ კოზირს გამოაცლის. თუ იმ თეზისს დავუბრუნდებით, რომ წესიერად ჩატარდება არჩევნები, მაშინ სრულფასოვანი საარჩევნო კამპანიის გათვალისწინებით, ერთი თვე მაინც ექნებათ საარჩევნო კამპანიის საწარმოებლად. ასე რომ, იანვრის ბოლომდე, არჩევნების ჩატარება ფორმალობა იქნება.

- ბატონო ვახტანგ, ამ წლის მთავარ მოვლენად ჩვენი ქვეყნის ევროპული პერსპექტივის გარშემო მიმდინარე პროცესიც უნდა დავასახელოთ. როგორ ფიქრობთ, ევროკავშირის დიდი ოჯახის კანდიდატი წევრის სტატუსს მომავალ წელს მივიღებთ?

- მგონია, რომ დასავლეთი აჩქარდა და შეცდა, რადგან ვფიქრობ, ჩვენთვისაც უნდა მოეცა ეს სტატუსი, მაგრამ დაგვიტოვეს სავალდებულო 12-პუნქტიანი გეგმა, რომელიც მიმდინარე წლის ბოლომდე უნდა შეესრულებინა ხელისუფლებას. როდესაც ნახეს, რომ ვერ წარიმართა ყველაფერი ისე, როგორც წარმოედგინათ, კიდევ ერთი წელი დაგვიმატეს, რათა ჭკუაზე მოვიდეთ ჩვენ, ან რაღაც შეიცვალოს უკრაინაში, რომ შემდეგ უფრო ადვილად მიიღონ გადაწყვეტილება. მგონია, ოპოზიცია შეცდა, როცა თქვა, რომ არ მიიღებდა მონაწილეობას ხელისუფლების მიერ შექმნილ კომისიებში. ხელისუფლება რასაც ახლა აკეთებს, ძალიან ჰგავს ქართულ ჟურნალისტიკას - სათაური გიზიდავს, მაგრამ ტექსტში ისეთი არაფერი წერია. დაახლოებით, ამ თამაშს თამაშობს „ქართული ოცნება“.

- ისე, სათაური უდიდეს როლს ასრულებს საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში და როგორც ჩანს, „ოცნებამ“ სწორი თამაში აირჩია...

- თუ ქვეყნის შიგნითაა საუბარი, სწორად თამაშობს, მაგრამ ვინც დაინტერესებულია და წერა-კითხვა იცის, კითხულობს კიდეც, რა დაწერეს 12-პუნქტიან გეგმაში. იმ პოლიტიკიდან გამომდინარე, რასაც „ოცნება“ აწარმოებს, ეს სწორი ნაბიჯია, რადგან დროის გაწელვას ცდილობენ. „ოცნებაც“ და ჩვენი პარტნიორებიც შეთანხმებულები არიან, რომ ეს პროცესი გაგრძელდეს მომავალი წლის დეკემბრამდე. როგორი იქნება შედეგი, დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ განვითარდება პროცესები უკრაინაში.

- უკრაინის ომზე რა მოლოდინი გაქვთ?

- რამდენადაც ომის დასრულება უნდათ მხარეებს, ეს არც ისე ადვილია. ვფიქრობ, სამწუხაროდ, ომი გაგრძელდება, ვნახოთ, როგორ გადაიტანს ამ ზამთარს უკრაინა. ალბათ, გახსოვთ, ჩვენ უარეს დღეში ვიყავით, არც შუქი გვქონდა, არც - გაზი, არც - პური, მაგრამ გავუძელით, გადავიტანეთ. უკრაინა ამას გადაიტანს, მაგრამ მნიშვნელობა იმას აქვს, თუ როგორი იქნება დასავლეთის პოზიცია. დასავლეთში სერიოზულად აცნობიერებენ, რომ ახლა უკან დახევა და პუტინისთვის დათმობა ნიშნავს, ახალი ომის წამოწყებას. გათვლა იმაზე, რომ პუტინის ხელისუფლება შეიცვლება, ვერ იქნება შედეგის მომტანი, რადგან თუ ხელისუფლების ცვლილება იმავე რეჟიმში განხორციელდა, მნიშვნელობა არ აქვს, პუტინი იქნება თუ სხვა ვინმე. იმპერიული რუსეთი უნდა დამარცხდეს და ამას დასავლეთი ხედავს. თუ გავითვალისწინებთ, რა მასშტაბითაც ეხმარება დასავლეთი უკრაინას, ვფიქრობ, ყველაფერი ისე დამთავრდება, როგორც უნდა დასრულდეს. ომი დამთავრდება არა მარტო უკრაინის გამარჯვებით, არამედ, რუსული იმპერიალიზმის დასრულებით.

 

თათია გოჩაძე

ნარკომანია რომ ჩვენი დროის და თაობის ერთ-ერთი დიდი პრობლემაა, ალბათ, ამაზე ყველა ვთანხმდებით. ნარკომანია არამხოლოდ საქართველოს, არამედ მთელი მსოფლიოს გადაუჭრელად პრობლემად იქცა და ნარკომომხმარებლების რიცხვი საგანგაშოდ იზრდება.

„ვერსია“ დაინტერესდა, ძირითადად რა ტიპის ნარკოტიკებს მოიხმარენ ადამიანები საქართველოში? რატომ ჭირს ნარკომომხმარებლებისთვის თავის დანებება? იკურნება თუ არა ნარკომანია? მარიხუანას მოხმარება ნიშმავს თუ არა ნარკოდამოკიდებულებას? 

 ამ და სხვა აქტუალურ საკითხებზე გვესაუბრება ნარკოლოგი მანანა კეჟევაძე:

_ქალბატონო მანანა, რასთან არის დაკავშირებული ნარკომომხმარებელთა რიცხვის გავრცელება საქართველოში  და რა სახის ნარკოტიკს მოიხმარენ ძირითადად?

_ნარკომანიის ასეთი გავრცელება ძალიან ბევრ ფაქტორთან არის დაკავშირებული. ყველა სახის ნარკოტიკს მოიხმარენ საქართველოში, სააფთიაქოსაც და მძიმე ჯგუფის ნარკოტიკებსაც.

_რატომ უჭირთ ნარკოტიკზე თავის დანებება და არის თუ არა შესაძლებელი სრულიად განკურნება?

_ნარკომანიის მკურნალობა არის აბსოლუტურად დამოკიდებული პაციენტის ნება-სურვილზე. რთული და ძნელი „გადასაგდებია“ იმიტომ, რომ ნარკოდამოკიდებულებას ახასიათბს არამარტო ფიზიკური ლტოლვა, არამედ ძლიერი ფსიქოლოგიური ლტოლვაც. ამდენად, ამ დაავადების განკურნება ცოტა ხმამაღალი ნათქვამია და აბსოლუტურად არის დამოკიდებული პაციენტის ნება-სურვილზე. თუკი პაციენტს აქვს სურვილი, ერთხელ და სამუდამოდ დაანებოს თავი ნარკოტიკს, ამისთვის საჭიროა, ჩარიოს ექიმი და საჭიროა მისი ძალიან დიდი სურვილი.

_საინტერესოა, მარიხუანას მოხმარებაც ნარკომანიად ითვლება?

_მე როგორც ნარკოლოგი, ვთვლი, რომ მარიხუნას მოხმარებაც ნარკომანიაა და არ ვეთანხმები იმ მოსაზრებას, რომ მარიხუანას მოხმარება გახდეს ლეგალიზებული.

ავტორი:სალომე ნოზაძე

ავტორი-სალომე ნოზაძე

„შენ ვალდებული ხარ იზრუნო იმაზე, ვინც მოიშინაურე“, - ეს წარწერა ქალაქის ბევრი კორპუსის კედლიდან მოუწოდებს მოქალაქეებს ოთხფეხა მეგობრებზე ზრუნვას, თუმცა…
საქართველოში, და განსაკუთრებით ქალაქ თბილისში, უკვე წლებია ერთ-ერთ სერიოზულ პრობლემას მიუსაფარი ცხოველები წარმოადგენს. ქუჩაში, ყოველ  ნაბიჯზე შევხვდებით მიუსაფარ კატას ან ძაღლს, რომლებიც ლუკმა-პურის ან თავშესაფრის საპოვნელად მძიმე გზას გადიან. საკითხი კომპლექსურია და ბევრი ასპექტი აქვს, მათ შორის ორი უმთავრესი - მოქალაქეებისა და თავად ცხოველთა უფლებების დაცვა. მოქალაქების ნაწილი გაურბის და აპროტესტებს მიუსაფარი ცხოველების არსებობას, ნაწილი კი ცხოველთა უფლებებს იცავს. მიუსაფარი ცხოველების ირგვლივ არსებულ პრობლემებსა და მათი გადაჭრის გზებზე „ვერსია“ ვეტერინარ დათო რობაქიძეს ესაუბრა.

-საქართველოში უამრავი მიუსაფარი ძაღლია, როგორ ფიქრობთ, როგორ უნდა გადაიჭრას ეს პრობლემა?

-ამ პრობლემის გადაჭრის ყველაზე მნიშვნელოვანი გზა მიუსაფარი ცხოველების მასობრივი ოვარიოჰისტერექომია-სტერილიზაციაა, რის შემდეგაც ისინი ვერ შეძლებენ გამრავლებას. ეს ხერხი წამყვან როლს თამაშობს ცხოველთა პოპულაციის მართვაში. ამის გარდა, ვფიქრობ, ეფექტური იქნებოდა, ხელისუფლებამ წაახალისოს ის მოქალაქეები, ვინც მიუსაფარ ცხოველს აიყვანს. მაგალითად ასეთ ცხოველებს ჰქონდეთ უფასო ვაქცინაციის პროგრამა დაავადებებზე, დეჰელმინთიზაციასა (ჭიაზე, დამუშავებაზე) და  სტერილიზაციაზე.  ასევე ეფექტური იქნება მოქალაქეთა ცნობიერების ამაღლების კამპანია ამ კუთხით. ამის გარდა კანონით დასჯადი უნდა იყოს ცხოველის მიტოვება, ლეკვებისა და კნუტების ქუჩაში, ტყეში და ა.შ დატოვება, თუმცა ამის გაკონტროლებაც რთულია, გამომდინარე ცხოველების რეგისტრაციის ვალდებულების არ არსებობის გამო.

- ცხოველებში დაავადებების შესამცირებლად რა მექანიზმები არსებობს?

- ამ პრობლემის გადაჭრა რთული და გრძელვადიანია, მაგრამ არა შეუძლებელი. ცხოველებში დაავადებების შესამცირებლად სხვადასხვა დაავადებების საპროფილაქტიკოდ სხვადასხვა მედიკამენტებსა და ღონისძიებებს იყენებენ. ძაღლისა და კატის ვირუსულ დაავადებებზე: ხორცისმჭამელთა ჭირზე, ძაღლის პარვოვირუსზე, კორონავირუსზე, ადენოვირუსებზე, კატის პანლეიკოპენიის(კატოს ოარვოვირუსის), კალიცოვირუსისა და ა.შ, ზოგიერთ ბაქტერიულ დაავადებაზე -ლეპტოსპიროზზე პროფილაქტიკისთვის უმნიშვნელოვანესი როლი აქვს ვაქცინაციას. ჰელმინთური დაავადებების პრევენციისთვის გეგმური დეჰელმინთიზაციაა საჭირო, ტკიპისა და მწერების მიერ გადამტანი ვექტორული დაავადებების თავიდან აცილების მიზნით გამოიყენება სხვადასხვა ანტიპარაზიტული საშუალებები: აბები, საყელოები, სპრეები, წვეთები და ა.შ გარდა ამისა მნიშვნელივანია ცხოველის სწორი მოვლა-შენახვის პირობები.

- როგორ უნდა მოვიქცეთ, თუ ცხოველი აგრესიულია ჩვენს მიმართ?

- ცხოველის აგრესია ყოველთვის გამოწვეულია რაიმე პრობლემით. თუ ცხოველი ზოგადადაა აგრესიული ყველას მიმართ, მას სჭირდება ვეტერინარისა და ცხოველთა ფსიქოლოგის კონსულტაცია.

- როგორ უნდა გავიგოთ, აქვს თუ არა ცხოველს ცოფი?

- ცოფი ყველა დროის ერთ-ერთი ყველაზე საშიში დაავადებაა. საბედნიეროდ, წინა წლების სტატისტიკასთან შედარებით, თუ გადავხედავთ 20-25 წლის სტატისტიკას, დღეის მონაცემებით საგრძნობლად იკლო მისმა შემთხვევებმა და, პრაქტიკულად, მინიმუმამდე დავიდა. ცოფი არამარტო ძაღლების, არამედ ყველა თბილსისხლიანი ცხოველის დაავადებაა, მათ შორის ადამიანისაც. ცხოველის სიცოცხლეში ცოფზე ეჭვი კლინიკური ნიშნებით მიიტანება. მისი საბოლოო და ზუსტი დიაგნოსტიკა კი ხდება ცხოველის სიკვდილის შემდეგ, როდესაც ლაბორატორიაში (საქართველოში ვაშლიჯვრის ლაბორატორიაში) იგზავნება პატარა ცხოველის გვამი მთლიანად, ხოლო დიდი ცხოველის თავი და იქ იკვლევენ ტვინის ქსოვილებს ბაბეშ_ნეგრის სხეულაკებზე, რისი აღმოჩენაც ცოფის დიაგნოზის დადასტურებას ნიშნავს. ბოლო დროს (ჩვენს ქვეყანაში არა) დაინერგა ცოფის დიაგნოსტირება  სწრაფი კასეტა ტესტების გამოყენებით ცოფის ანტიგენზე.

ცოფს სხვადასხვა ცხოველებში სხვადასხვა კლინიკური გამოვლინება და სიმპტომები შეიძლება ჰქონდეს, თუმცა ყველა მათგანში იწვევს ნერვული სისტემის დაზიანებას. ძაღლში ცოფის 5 ფორმას არჩევენ. თითოეული მათგანის განხილვა დიდ დროს მოითხოვს. მარტივად რომ ვთქვა, ცოფის ნიშნები ყველაზე ხშირად არის: უცნაური ქცევა, პატრონის დაძახილზე უყურადღებობა, ჰიდროფობია - წყლის შიში, აეროფობია - ჰაერის ნაკადის შიში, ფოტოფობია - სინათლის შიში, აგრესია, დამბლითი მოვლენები და ა.შ რაც საბოლოოდ სიკვდილით მთავრდება.

- არის თუ არა ცხოველი ისეთი ინფექციის მატარებელი, რომელიც გადადის ადამიანზე?

- კი. ერთ-ერთია ზემოაღნიშნული ცოფი. ასეთ დაავადებებს ანთროპოზოონოზურ დაავადებებს უწოდებენ - ცხოველისა და ადამიანისთვის საერთოს. სხვა ანთროპოზოონოზური დაავადებებია: ლეპტოსპიროზი, ლისტერიოზი და ა.შ. ასევე შეიძლება ცხოველებისგან ადამიანზე ზოგიერთი დაავადება გადავიდეს ვექტორულად მაგ.ლეიშმანიოზი.

 

 

ფემიციდი წარმოადგენს ძალადობის ერთ-ერთ ექსტრემალურ ფორმას, რომელიც არა მხოლოდ ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს, არამედ ქალის სიცოცხლეს უქმნის საფრთხეს. მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი ტიპის დანაშაულები განსხვავდებიან ცალკეულ სოციალურ და კულტურულ რეალობაში, ფემიციდი გლობალური მოვლენაა, რომელმაც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში საგანგაშო ნიშნულს მიაღწია.

საგანგაშო მდგომარეობაა ფემიციდის კუთხით საქართველოში, თითქმის ყოველ კვირას ვიგებთ, რომ კლავენ ცოლებს, დებს, დედებს, ძალადობენ შვილებზე და მეგობარ ქალებზე.

2022 წლის 11 თვის განმავლობაში, საქართველოში 19 ქალი მოკლეს.2022 წლის 11 თვეში მოკლულ 19 ქალს შორის, ოჯახში დანაშაულისა და გენდერული დისკრიმინაციის ნიშნით 10 ქალი მოკლეს. არა ოჯახური ნიშნით - 9 ქალი.

2018-2022 წლებში საქართველოში მოკლეს ან სცადეს მოეკლათ 56 ქალი მხოლოდ იმის გამო, რომ ის ქალია და მისი „ღირსება დასაცავია“.

საზოგადოებაში ქალზე ძალადობა ტაბუდადებული თემაა და ამაზე საჯაროდ საუბარს ხშირ შემთხვევაში ერიდებიან. ამ თემაზე არ საუბრობს არც მსხვერპლი, არც მოძალადე და არც ძალადობას შემსწრე პირი. 

საზოგადოების ერთი ნაწილი ყურადღების მიღმა ტოვებს და არ რეაგირებს ძალადობაზე. ამას განაპირობებს ის შეხედულება, რომ "ოჯახური პრობლემები მხოლოდ ოჯახში უნდა მოგვარდეს და არ უნდა გავიდეს მის გარეთ". სწორედ ამგვარი მოსაზრებებით განმსჭვალული საზოგადოებაა მიზეზი იმისა, თუ რატომ იტანენ ქალები ფსიქოლოგიურ, ფიზიკურ თუ სექსუალურ ძალადობას მამაკაცისგან. ქალები თავიანთი "დუმილით" იცავენ ოჯახის სახელს, ღირსებას. ამ დროს მათ ორმაგი როლის შესრულება უხდებათ. პირველი ის, რომ მათ უნდა დაიცვან ოჯახის სახელი, მეორე ის, რომ უნდა აიტანონ ნებისმიერი სახის შეურაცხყოფა, ისინი ხომ "დამთმობი და ყველაფრის ამტანი არსებები არიან".

მიუხედავად ამგვარი სტერეოტიპული შეხედულებებისა, საზოგადოების მეორე ნაწილი პრობლემის სიმწვავეს მკვეთრად აღიქვმს და ძალადობას დაუსჯელს და შეუმჩნელს არ ტოვებს. ასევე , თანდათან იზრდება იმ მსხვერპლთა რიცხვი, რომლებიც აღარ ერიდებიან ამ პრობლემის გასაჯაროებას.

პრობლემის აღმოსაფხვრელად აუცილებელია ინფორმირებულობის, ცნობიერების დონის ამაღლება აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, რათა ხალხმა გააცნობიეროს პრობლემის არსი. ძალადობის ფაქტების გასაჯაროება დაცინვისა და განსჯის თემა კი არ უნდა გახდეს, არამედ თითოეული მოქალაქე სერიოზულად უნდა დაფიქრდეს და მიხვდეს რომ პრობლემა არსებობს საზოგადოებაში და ამის მსხვერპლი დღეს თუ ხვალ შეიძლება თვითონ გახდეს.

 

* ოჯახში და ქალთა მიმართ ძალადობის შემთხვევაში შეგიძლიათ დარეკოთ ნომერზე 116 006.

ავტორი-სალომე ნოზაძე

პრესბლოგი

 

 „რა გითხრათ, რით გაგახაროთ“ ანუ მოკლედ ყველაფერ იმაზე, რაც მოხდა

 

2022 ბოლოში გავიდა და, როგორც წესი, ამ დროს წლის მოვლენებს აჯამებენ ხოლმე. წელს ბევრი რამ მოხდა, შესაბამისად, 2022 მხოლოდ საქართველოსთვის კი არა, მსოფლიოსთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანი იყო - ყველაფერს თავი რომ დავანებოთ, რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა ანუ წელს პუტინში სისხლის წყურვილი გაასმაგდა და კრემლის დიქტატორის ბინძურმა ვნებებმა უკრაინაში უამრავი უდანაშაულო ადამიანი, მათ შორის, ბავშვებიც შეიწირა. ამ ფონზე, ცოტა ცინიკურია ლავროვის ეჭვი, აი, აშშ პუტინის ლიკვიდაციას გეგმავსო. ზოგადად, ლავროვს და, შესაბამისად, პუტინსაც ბევრი ეჭვი აქვთ და ალბათ, იმასაც ვარაუდობენ, რომ წლევანდელმა წელმა რუსული არმიის უძლეველობის მითი მიწასთან გაასწორა, მაგრამ კრემლი ამას ხმამაღლა არასოდეს აღიარებს და „თავის დაძვრენას“ შეეცდება. თავის დასაძვრენად კი ათასგვარ ხრიკს გამოიყენებს, მათ შორის,ატომური იარაღის გამოყენებაზე მინიშნებასაც.

 

დიახ, ატიმური იარაღი პუტინის ბოლო იმედია, მაგრამ ყველა, ვინც ომის კანონებში კარგად ერკვევა, ერთხმად ამბობს, რომ ვლადიმერ ვლადიმერის ძე „პნოპკას“ თითს არ დააჭერს. რატომ? - ეს სხვა საუბრის თემაა. ფაქტი კი ისაა, რომ 2022-მა მსოფლიო პოლიტიკაში გარდამტეხი როლი შეასრულა ანუ ნათლად გამოჩნდა, რომ დედამიწა ახალი ჰიტლერის დაბადებას არ შეეგუება და ყველა ერთისთვის ისე იქნება, როგორც ერთი - ყველასთვის.

ამ ფონზე, ბუნებრივია, რომ ვოლოდიმირ ზელენსკი მსოფლიოს გავლენიანმა გამოცემებმა წლის ადამიანად დაასახელეს. ასევე, ბაიდენმა აშშ-ში ჩასულ ზელენსკის უთხრა, რომ ის აშშ-ის წლის ადამიანიაცაა. უკრაინაც რომ წლის ქვეყანა გახდა, ცხადია, არც ეს არის გასაკვირი.

ასევე, ისიც არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ უკრაინამ ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსი უპრობლემოდ მიიღო.

მართალია, ამ თემაზე განაცხადი საქართველომაც გააკეთა, მაგრამ ამჯერად, ბედმა არ გაგვიღიმა - ევროპამ გვითხრა, ჯერ პატარები ხართ, ცოტა წამოიზარდეთ, მოქცევის წესები ისწავლეთ და ჩემს კარზე მერე დააკაკუნეთო.

ხატოვანი საუბარი იქით იყოს და, გულწრფელები თუ ვიქნებით, კანდიდატობაზე უარის თქმაში ჩვენი წილი ბრალიც უნდა ვაღიაროთ, თუმცა აქ მხოლოდ რომელიმე ერთი მხარე - ხელისუფლება ან ოპოზიცია კი არა, მთლიანად პოლიტიკური ე.წ. ელიტაა დამნაშავე.

საერთოდ, ბოლო სამი ათეული წელია, ჩვენი პოლიტიკური ელიტა ერთსა და იმავე წრეზე ტრიალებს.

დიახ, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენი პოლიტელიტა გამოსაცვლელია ანუ უფრო ნათლად და გასაგებად რომ ვთქვათ, ხალხს ერთი და იგივეადამიანების ყურება და მათგან ჭკუის სწავლება მობეზრდა. აი, ავიღოთ, თუნდაც ენმ-ს ე.წ. ლიდერები, მათ ხელში თაობები გაიზარდნენ. ისინი კი ხან ხელისუფლებაში არიან („მოქკავშირიდან“ მოყოლებული), ხან - ოპოზიციაში და ორივე შემთხვევაში, თავი ისე უჭირავთ, თითქოს, ყველაზე ბრძენნი არიან და მათ გარეშე, ცაში ჩიტი შეწყვეტს ფრენას, მიწაზე კი ჭიანჭველაც აღარ ივლის.

არადა, ესეც, რუსეთის არმიის უძლეველობისა არ იყოს, მითია და მეტი არაფერი.

დიახ, ისიც მითი გახლდათ, ვენებს რომ იხსნიდნენ ვიღაცები, აი, ენმ-ზე შეკრული და იდეის გარშემო გაერთიანებული პარტია არ არსებობსო, თუმცა ბოლო მოვლენებმა ნათელჰყო, რომ ენმ დაშლის პირასაა.

ზოგადად, ბოლო ათ წელში, ერთ დროს მმართველი პარტია რამდენჯერმე დაიშალა მარტივ მამრავლებად - ბოკერია წავიდა, გიორგი ვაშაძე წავიდა, ზურა ჯაფარიძე წავიდა...  

ახლა ენმ თავმჯდომარის არჩევნებისთვის ემზადება. ზოგი ამბობს, რომ ე.წ. პარტიული ბუნტი და მიხეილ სააკაშვილის გარშემო ბოლო დროს განვითარებული მოვლენები ერთმანეთთან კავშირშია.

ამასთან, საუბარი იმაზეც მიდის, რომ სააკაშვილის საქართველოში „შემოპარვა“ ერთგვარი პოლიტიკური სპეცოპერაცია იყო, რომელსაც ბევრი მიზანი ჰქონდა, თუმცა ახლა, ასეთ მითქმა-მოთქმაზე აქცენტისგაკეთება არ ღირს, თან ჩვენ 2022 წლის მოვლენებს ვაჯამებთ და არა - ენმ-ს შიდაპარტიულ ინტრიგებს.

ამასობაში კი, ქვეყნის ეკონომიკაში მნიშვნელოვანი სასიკეთო ძვრებია.

„ჩვენი გონივრული, თანმიმდევრული პოლიტიკის შედეგად, დღეს, ქვეყანაში გვაქვს არა თუ მშვიდობა და სტაბილურობა, გვაქვს ორნიშნა ეკონომიკური ზრდა მაშინ, როცა კარგად მოგეხსენებათ, რომ ევროპაში არის ძალიან რთული ვითარება, მთელ მსოფლიოში არის ეკონომიკის შემცირება, რეცესია და რეალურად,ძალიან არაპროგნოზირებადი გარემოა შექმნილი დღეს მსოფლიოში. ამ ვითარებაში, ჩვენი პატარა, მაგრამ ძლიერი სახელმწიფო ინარჩუნებს მშვიდობას, კეთილდღეობას, სტაბილურობას და ორნიშნა ეკონომიკურ ზრდას“, - განაცხადა რამდენიმე დღის წინ, ქვეყნის პრემიერ-მინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა.

ერთი სიტყვით, როგორც იტყვიან, ორი სიტყვით,ასეთი იყო 2022 საქართველოსა და მსოფლიოსთვის და ისე, რაოდენ გასაკვირადაც უნდა მოგეჩვენოთ, ახლაც აქტუალურია ილიას უკვდავი - „რა გითხრათ, რით გაგახაროთ“.

ჰო, ვერაფრით გაგახარებთ და ამიტომაც, მოდით, თვალი ისევ ილიას ამ უკვდავი ნააზრევიდან ამონარიდს გადაავლეთ:

„აჰა, ერთი კიდევ ახალი წელიწადი… რა მოვულოცოთ ჩვენს თავს, ქართველნო? რა გვაქვს დღეს სასურველი, რომ დავიკვებოთ და შევირჩინოთ, რა გვაქვს ხვალ სანატრელი, რომ ვინატროთ და მოვილოდინოთ? უკან მივიხედავთ ამ ახლო ხანებში და ისეთი არა გვრჩება რა, რომ თავი მოვიწონოთ, ან ნანვითა ვთქვათ: „ჰოი, წამო სიხარულისავ, ესე სწრაფად სად წახვედი!“ წინ ვიყურებით და ხვალინდელის ნისლში იმისთანა არა მოსჩანს რა, რომ გული გულის ადგილსავე დაგვრჩეს, ან ნატვრით ვთქვათ: „მოვიდინ, დღეო სიხარულისაო!“ რა გითხრათ, რით გაგახაროთ?

ნუთუ, ისევე ძველებურადვე თავი უნდა დაგიკრათ და მოგახსენოთ: „შემოვდგი ფეხი, გწყალობდეთ ღმერთი“… სულ წყალობა ღვთისა და წყალობა ღვთისა, ერთხელ ჩვენ თვითონაც თითი გავძრათ. ერთხელ ჩვენ თითონაც მივდგეთ-მოვდგეთ. წყალობა ღვთისა კარგია, მაგრამ რა ქმნას მარტო წყალობამ, თუ ღვთის მიერ ნაწყალობებს თითონ ადამიანი არა ჰრწყავს, არა სხლავს, არა ჰფურჩქნის, არ უვლის, არ ჰპატრონობს. ღმერთმა, რაც წყალობა იყო, უკვე მოიღო ჩვენზე. დანარჩენი თქვენ იცით და თქვენმა კაცობამაო. რა კაცობა გამოვიჩინეთ? რა გითხრათ? რით გაგახაროთ?

ჩვენთვის ღმერთს არა დაუშავებია რა, არა დაუზოგვია რა, არა დაუკლია რა; თუ ქვეყანაზე ერთი-ორი კუთხეა იმისთანა, რომ კაცს ეთქმოდეს -ქრისტე ღმერთმა თავისი კალთა უხვებისა აქდაიბერტყაო, იმათში უკანასკნელი საქართველო არ არის. რაც ღვთის შემძლეობით არის და არა კაცისათი, ის ყველაფერი უკვე მოგვმადლა ღმერთმა. ხელთ გვიჭირავს ეს მშვენიერი ქვეყანა, რომლის მნახავთ შეუძლიათ, სამართლიანად სთქვან: „სხვა საქართველო სად არის, რომელი კუთხე ქვეყნისა“. ამ სამოთხე ქვეყანაში მარტო ქართველს უგუბდება სული, გული ელევა, ხორცი ადნება... რა გითხრათ? რით გაგახაროთ?

... არ ვიცით - რანი ვყოფილვართ, არ ვხედავთ -რანი ვართ, ვერ გამოგვისახია - რანი ვიქნებით. ყურებში ბამბა გვაქვს დაცული და თვალებზე ხელი აგვიფარებია. არც არაფერს ვხედავთ, არც არაფერი გვესმის. უზარმაზარი თხრილია ჩვენ, ქართველების წინ და აინუნშიაც არ მოგვდის. ამ თხრილის პირას ვდგევართ და საკმაოა ხელი გვკრან - და შინ გადავიჩეხებით დედა-ბუდიანად. ორბი, არწივიც კი ვეღარ გვიპოვის, ვეღარ დასწვდება ჩვენს ძვლებს, რომ გამოხრან, გამოსწიწკნონ, ისეთი ღრმაა ეს თხრილი, ისეთი უძირო. ვდგევართ და უღონოდა ვბზუით - „მე ვარ და ჩემი ნაბადიო“ და ამ ბზუილიდან არა გამოდისრა. იქნება იმიტომ, რომ ყველა ბუზი კი ბზუის, ფუტკართან კი ყველა ტყუის. ახალო წელიწადო, თუ რამ შეგიძლიან, თვალი აგვიხილე, ყურებიდან ბამბა გამოგვაცალე, ფუტკრისგან გვასწავლე დროთა შესაფერი სამამაცო ზნენია, რომ ჩვენმა შემდეგმა მაინც აღარა სთქვს: რა გითხრათ? რით გაგახაროთ?

1897 წ. 31დეკემბერი“

ავტორი-ნინო დოლიძე

 

ავტორი: ია გრიგალაშვილი

 

თურქეთში შოპინგი ბოლო რამდენიმე წელია საკმაოდ აქტუალური გახდა, მიუხედავად იმისა, რომ წლებია სტამბულიდან და სხვადასხვა ქალაქებიდან ქართველ ბიზნესმენებს, კერძოდ ბუტიკების და სხვადასხვა მაღაზიების მფლობელებს სარეალიზაციოდ ტანსაცმელი, საკვები თუ სხვადასხვა ნივთები ჩამოაქვთ, რიგითი მოქალაქეები თურქეთში, პირად საყიდლებზე საკმაოდ იშვიათად ან საერთოდ არ დადიოდნენ.

მოგეხსენებათ, ბოლო პერიოდში საქართველოში ყველაფერი ძალიან გაძვირდა, მათ შორის ტანსაცმელი და ფეხსაცმელიც. ალბათ, ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ მოსახლეობის დიდი ნაწილი თურქეთში საშოპინგოდ დადის ან ონლაინ ვებ-გვერდებიდან იწერს ყველაფერს ესაა. მართლაც, იქ ბევრად იაფი და კარგი ხარისხის ტანსაცმლის შეძენა შეგიძლიათ. გარდა იმისა, რომ უცხო ქვეყნის დათვალიერება საინტერესო და ახალი გამოცდილებაა, როგორც ამბობენ სტამბოლი მართლაც არაჩვეულებრივი ადგილია საშოპინგოდ.  სწორედ ამიტომ, გადავწყვიტე  1 თვის წინ გამგზავრება. 5 დღიანი მოგზაურობიდან 3 დღე საყიდლებზე სიარულს დავუთმე, თითქმის ყველა ლოკაცია მოვიარე და ბევრ რამეში გავერკვიე. თუმცა, სტამბოლი უზარმაზარი ქალაქია, სადაც 15 მილიონამდე ადამიანი ცხოვრებს და საკმაოდ რთულია სწორად შეარჩიო ადგილები, სადაც კარგ ტანსაცმელს სასურველ ფასში შეიძენთ. როგორც ყველა ქვეყანაში, თავისთავად აქაც არის დაბალი, საშუალო და კარგი ხარისხის სამოსი. მთავარია განსაზღვროთ, რისი შეძენა გსურთ, რა ფასში, წინასწარ გაარკვიოთ თქვენი მისამართიდან სასურველ ლოკაციამდე როგორ მიხვიდეთ მარტივად და თუ შესაძლებელი იქნება ინტერნეტში მოიძიოთ სიახლეები ფასდაკლებებზე.

„ვერსია“ პირადი გამოცდილებით გაგიზიარებთ ინფორმაციას, თუ რა სიტუაციაა კონკრეტულ ლოკაციებზე და სად უნდა შეიძინოთ თქვენთვის სასურველი სამოსი სტამბოლში.

ლალელი და აქსარაი / laleli & aksaray

ლალელი-აქსარაი გვერდი-გვერდ მდებარე, თითქმის გაერთიანებული უბანია, აქ როგორც საცალო, ასევე,  საბითუმო(მინიმუმ 3-4 ერთნაირი) ტანსაცმელი იყიდება. მთავარია დრო გქონდეთ და ბევრ მაღაზიას ესტუმროთ, ასევე, გააჩნია კონკრეტულად რისი შეძენა გსურთ, რადგან ხშირად ქუჩების მიხედვითაა დაყოფილი სექციები, ამიტომ პირველად მისვლისას ბევრი იბნევა და წარმოდგენა ექმნებათ რომ აქ მხოლოდ ბითუმი/ ძვირიანი მაღაზიებია.

აღნიშნულ უბანში, თურქული წარმოების  ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი და აქსესუარებია თავმოყრილი. ხარისხი საკმაოდ მაღალია და ცნობილი ბრენდებისგან განსხვავებით, სტილიც გამორჩეული. თუ გსურთ, ისეთი ტანსაცმელი შეიძინოთ, რომელიც ბევრ ადამიანს არ აცვია და კარგი ხარისხიცაა, ლალელე/აქსარაიში უნდა იშოპინგოთ. ფასები არც ისე დაბალია, თუმცა, იაფადაც ბევრ რამეს იპოვით. სადა მაისურები და სვიტერები ხარისხთან შედარებით ძვირი სულაც არ არის. რამდენიმე მაღაზიაში, თხლად ნაქსოვი და ნაჭრის ყელიანი სვიტერი 5-8 დოლარი ღირდა. ელასტიკები, საცვლების შეკვრა, საღამური და მსგავსი ჩასაცმელიც 5-10 დოლარამდე მერყეობდა. საკმაოდ მრავალფეროვანი პალტოების არჩევანი იყო, უმაღლესი ხარისხის მოსაცმელები შეგიძლია 80-100 დოლარად შეიძინოთ, რომლის მსგავსებიც საქართველოში 400 ლარიდან იწყება და 1000 ლარამდე ადის.

ბავშვის ტანსაცმელს რაც შეეხება, დაბლითა მხარესაა ანუ სანაპიროსკენ ქვედა ქუჩა მთლიანად ეთმობა ბავშვთა განყოფილებას და არის უამრავი არჩევანი.

საცალოდ რაიმეს შეძენა აქ შედარებით პრობლემურია, თუმცა, რა თქმა უნდა შესაძლებელი. ეს უბანი ძირითადად გათვლილი მათთვის ვისაც ბუტიკი აქვს ან ონლაინ მაღაზია და ამისთვის სურს რამდენიმე წყვილის შეძენა, ამიტომ ვაჭრობა ძირითადად დოლარშია , მაგრამ უმეტეს მაღაზიაში ლირასაც იღებენ.

სავაჭრო ცენტრები/მოლები

სტამბოლში უამრავი სავაჭრო ცენტრი ე.წ მოლია, ზოგი შედარებით პატრა, ზოგი ძალიან დიდი და მრავალფეროვანი, აქაც მნიშვნელოვანია განსაზღვროთ, რომელი ბრენდია თქვენთვის სასურველი და გამგზავრებამდე გადაამოწმოთ  არის თუ არა იმ მოლში, სადაც მიდიხართ, განსაკუთრებით, ეს აუთლეტებს ეხებათ. ზოგჯერ შესაძლოა, აუთლეტშიც კი არ დაგხვდეთ კარგი ფასდაკლება, სეზონს გააჩნია, ამიტომ ყველაფერი დააზუსტეთ ინტერნეტ სირცეში. მათთან ძირითადად წაროდგენილია ისეთი ბრენდები, როგორიცაა  Adidas, Nike, Polo, Levis, guess, peier cardin, ovs, lc Waikiki, penti და ა.შ , ამიტომ როგორც აღვნიშნე, პირველ რიგში, გადაამოწმეთ ბრენდები და არსებული ფასდაკლებები.

გთავაზობთ ცნობილი მოლების არასრულ ჩამონათვალს:

Cevahir Mall; Istanbul Mall; forum Istanbul; mall of Istanbul; akasya mall; Kanyon; Olivium outlet centr; Venezia mega outlet; airoport outlet centr; Viaport Asia outlet centr ; Armonipark Outlet centr; metropol.

თუ  აუთლეთ მოლში შოპინგი არ გსურთ და გინდათ წახვიდეთ ისეთ ბრენდულ მაღაზიებში, როგორიც არის Chanel, Gucci, Dior, Dolce&Gabana, Balenciaga და ა.შ., ესტუმრეთ Zorlu centr-ს და Istinye park-ს.

ტაქსიმი და ნიშანთაში/ Taxim & Nisantasi

თუ ლამაზ ქუჩებში სეირნობა და შოპინგი გიტაცებთ, Taxim - ის მოედანს და Nisantasi - ს უბანს გირჩევთ, აქ ძირითადად ბრენდული მაღაზიებია წარმოდგენილი, რომელთა მცირე ნაწილი საქართველოშიცაა. ფასი არც ისე განსხვავებული, გააჩნია რომელ სეზონს და ფასდაკლებას დაამთხვევთ, ჩვეულებრივ პერიოდში საშუალოდ 15-20 ლარითაა ნაკლები.

ქადიქოი/Kadıköy

Kadıköy-ს უბანში არის ძალიან ბევრი ბუტიკი, ფასებიც ნორმალური, ლალელთან შედარებით აქ სულ საცალო ვაჭრობაა. სვიტერების/მაისურების შეძენას ქართული ფულით 10 ლარიდან 40 ლარამდე შეძლებთ, თუმცა, ხარისხი და სტილი ლალელიში შედარებით უკეთესია. ქადიქოიში ნებსიმიერი ტრანსპორტით შეგიძლიათ მოხვედრა, ბორანით, მარმარას მეტროთი, ავტობუსით და მარშრუტიებიც მიდის ტაქსიმიდან, აუყვებით ტრამვაის გზას, ახვალთ ხარის ძეგლამდე და მიმდებარე რამდენი ქუჩა სულ მაღაზიებია.

სადგური, საიდანაც ბორანით ქადიქოიში გაემგზავრებით :

ქადიქოი/Kadıköy:

 

„მალე დაინახავთ, როგორ დადგება არმია, რომ ამ ქალს თავი მოაწონოს!“ _ გია ბუღაძის სკანდალური ინტერვიუ

პარლამენტის განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის კომიტეტის თავმჯდომარე, თეა წულუკიანი აღმასრულებელ ხელისუფლებაში ბრუნდება _ კულუარული ინფორმაციით, ის შესაძლოა, კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა ახლადშექმნილი სამინისტროს პირველი პირი გახდეს. აქვე, იმასაც გეტყვით, რომ განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტრო ორად იყოფა და კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა უწყება დამოუკიდებელ სამინისტროდ ყალიბდება... კულტურის მინისტრად თეა წულუკიანის შესაძლო დანიშვნას, „ვერსიასთან“ საუბრისას, მხატვარი გია ბუღაძე აფასებს:

_ სიმართლე რომ გითხრათ, ეს ამბავი ნაკლებად მაღელვებს.

_ რატომ?

_ 12 წელია, კულტურის სამინისტროში ფეხი არ შემიდგამს და მინისტრი ვინ იქნება, სულ არ მაინტერესებს...

_ შეიძლება, თუმცა თქვენი, როგორც კულტურის სფეროს წარმომადგენლის აზრი მნიშვნელოვანია. ჰოდა, ბატონო გია, რას ფიქრობთ, წულუკიანი როგორი მინისტრი იქნება?

_ ცუდი და ჩამოქცეული ქვეყნის კულტურის სიმბოლური მინისტრი იქნება.

_ თუ წულუკიანი ცუდი მინისტრი იქნება, თქვენი აზრით, ხელისუფლებამ რატომ გადაწყვიტა, რომ კულტურის მინისტრად სწორედ ის დანიშნოს?

_ კონტროლისთვის... მისთვის მთავრობაში ყოფნა უკეთესია, ვიდრე _ პარლამენტში, რადგან მინისტრობასაა მიჩვეული, თან ცენზურა გაძლიერდება...

_ ცენზურის რა გითხრათ, მაგრამ არ მგონია, წულუკიანი კულტურის სფეროს იცნობდეს _ იურისტია და მისი საქმიანობა აქამდე კულტურისგან შორს იყო...

_ ამასთან დაკავშირებით, ერთ რამეს გეტყვით: ვიცი, რომ თანამედროვე არტში რაღაცები იცის.

_ ეს საიდან იცით?

_ იქ, სადაც მუშაობდა, ჩემი ახლობლებიც მუშაობდნენ, სწავლობდნენ და ვიცი, რომ დადიოდა თანამედროვე ხელოვნების გალერეებში და აქციებს ესწრებოდა. ეს მის ახალგაზრდობაში ხდებოდა. ასე რომ, ეტყობა, გარკვეული ამბიცია აქვს, მაგრამ ეს სრულებითაც არაა საკმარისი, რომ სათავეში კულტურას ჩაუდგეს და პოლიტიკა წარმართოს. მით უმეტეს, რომ ეს სფერო საშინლად მიგდებულია და ათამაშებენ _ როცა სჭირდებათ, დაკეტავენ, შეაერთებენ, გადმოაერთებენ და ა.შ.
ზოგადად, ეს ხელისუფლება კულტურას აგდებულად და ზედაპირულად უყურებს. მოკლედ, ეს თეასთვის გაკეთებული სამინისტროა, მისი ამბიციების დასაკმაყოფილებლად და თუ ცენზურის საშუალებითაც გააკონტროლებენ, ეგეც არ აწყენთ.

_ კულტურის სამინისტროს მიმართ ასეთი დამოკიდებულება ნორმალურია?

_ კარგი იქნება, თუ ეკონომიკის ან თავდაცვის სამინისტროს შეუერთებენ და... არ გამიკვირდება.

_ თეა წულუკიანი საზოგადოებას თავს მკვახე გამონათქვამებით ამახსოვრებს. ასეთი ხისტი იმიჯის მქონე პოლიტიკოსი კულტურის მინისტრად ივარგებს?

_ თავიდანვე გითხარით, შეუფერებელია-მეთქი, ვიმეორებ: პირადად ჩემთვის, გია ბუღაძისთვის, სულერთია, ვინ იქნება კულტურის მინისტრი, ისედაც არ მაინტერესებს, რა იქნება ამ ბიუროკრატიულ სისტემაში იმიტომ, რომ არ ვენდობი, არ მომწონს, ვერ ვიგებ და ვერ ვხედავ, რა ფუნქცია აქვს. ახლა იქ დადგება მლიქვნელთა მთელი არმია, წარმოიდგინეთ, რა მოხდება, გული აგერევა, რომ შეხედავ და სულ მალე დაინახავთ, როგორ დადგება არმია, რომ თავი მოაწონოს ამ ქალს. ის კი ეცდება, რომ თავის ძალაუფლება მაქსიმალურად გამოიყენოს.
გარდა იმისა, რომ ეს სასაცილოა, ამაზრზენიცაა!

_ ისე, ამბობენ, რომ ბიძინა ივანიშვილმა შეუწყვიტა დაფინანსება კულტურის სფეროს ბევრ წარმომადგენელს... ამ ადამიანების პროტესტის „მოთოკვას“ ხომ არ ეცდება წულუკიანი?

_ რითი უნდა მოთოკოს, დაფინანსებას მისცემს, თუ უფრო მეტად აქცევს მონებად? ისინი სჭირდებოდა ბიძინას, თან მწერლებზე, მსახიობებსა და მომღერლებზე ანუ ძირითადად იმ ადამიანებზე იყო საუბარი, რომლებიც ჩანან, თორემ იქ არ ყოფილა არც ერთი მხატვარი, გარდა რუსიკო ფეტვიაშვილისა, როგორც მახსოვს. ისეთი პირები იყვნენ, რომლებიც ჩანან იმიტომ, რომ მას სჭირდებოდა პოლიტიკური დივიდენდები და ემზადებოდა იმ საქმის „შესასრულებლად“, რომელიც „შეასრულა“. ეს იყო ინვესტიცია იმ პოლიტიკური დავალებისთვის, რომელიც მას უნდა შეესრულებინა ჩრდილოელი „ბატონის“ დავალებით.

_ ახლა თუ შეუწყდათ ეს დაფინანსება, მოვლენები როგორ განვითარდება?

_ არც არაფერი, წავიდნენ უკვე ისინი, უმეტესობა ჩემზე უფროსი თაობის ადამიანები იყვნენ. მათ კი არა, როგორც ინფორმაცია მაქვს, რამდენიმე აქტიურ პარლამენტარსაც შეუწყვიტა დაფინანსება, რომელსაც ოფიციალურ ხელფასთან შედარებით, სამჯერ და ოთხჯერ მეტს უხდიდა. მათი ხელფასების ეს დანამატი დააკისრა იმ ბიზნესმენებს, რომლებიც მაჟორიტარული სიით, სამადლოდ შეიყვანა პარლამენტში. რეალურად, კორუფციული აღებ-მიცემობის „ჯიგრულ პონტში“ ვართ, რომელშიც ამ ქვეყანას მომავალი არ ექნება და ვიქნებით მაჩანჩალა!
კულტურაზე ასეთ დამოკიდებულებას მე კი ირონიით ვუყურებ, მაგრამ ეს მწარე ირონიაა!
კიდევ ერთხელ, ხაზს ვუსვამ: 12 წელია, კულტურის სამინისტროსკენ არც გამიხედავს და არც ვაპირებ, გავიხედო, თუმცა ისიც კარგად ვიცი, როგორია ხელოვან ადამიანთა მდგომარეობა და... ნახავთ, როგორ დადგება მლიქვნელთა რიგები...

_ ისე, პეტიცია შეიქმნა და დიდი პროტესტი გამოიწვია ამ საკითხმა. ელოდებით, რომ ამ ფონზე, წულუკიანმა მინისტრობაზე უარი თქვას?

_ არაა გამორიცხული, მაგრამ უკან ამათ გამო კი არ დაიხევს, არამედ, იმ ევროპელი, საქართველოზე მომუშავე ადამიანების რეაქციის გამო, რადგან, ფაქტობრივად, თავი მოიჭრა, შეირცხვინა...

_ ნიკა გვარამიას ნომრის გამოქვეყნებას გულისხმობთ?

_ დიახ, რა თქმა უნდა, ეს წარმოუდგენელი ზეუკულტურობის გამოვლენაა, რაც მისგან არ გამკვირვებია. პირადად მე, მასთან არაფერი მაინტერესებს, არც არაფერი მიმიღია და არც ვაპირებ, მაგრამ მეცოდება ეს ქვეყანა, მეტი არაფერი.
მაქვს ინფორმაცია, რომ რამდენიმე კანდიდატურას განიხილავდნენ კულტურის მინისტრის თანამდებობაზე. საუბარი იყო გოგა ხაინდრავაზე, ნუკრი ქანთარიასა და ელისო ბოლქვაძეზეც, თუმცა გამოკვეთილი ლიდერი წულუკიანია. თავად განსაზღვრეთ, რომელი, რომელს სჯობს... ეს კიდევ ერთი ნიშანია, რა დღეშია ქვეყანა!

 

 საარჩევნოდ პოლიტიკურ ავანსცენაზე, ახალ სახეებთან ერთად, კარგად ნაცნობი ,,ფეისებიც’‘ ჩნდებიან. ასე, მაგალითად, პატრიოტთა ალიანსის პროპორციული სიის ოცეულში ადა მარშანია ვერა, მაგრამ სამაგიეროდ, ჯემალ სეფიაშვილის ,,ჩემი ცისანა’‘ ანუ ცისანა სეფიაშვილი მოხვდა. პარტიის სიის მე-6 ნომერი კი ცესკო-ს ყოფილი თავმჯდომარე და ყოფილი სახალხო დამცველი, ნანა დევდარიანია. რატომ გადაწყვიტა პოლიტიკაში დაბრუნება? _ ამას ნანა დევდარიანთან ინტერვიუდან შეიტყობთ.

_ ქალბატონო ნანა, პოლიტიკაში დაბრუნება რატომ გადაწყვიტეთ, ან არჩევანი პატრიოტთა ალიანსზე რატომ გააკეთეთ? 

_ სიმართლე გითხრათ, პოლიტიკას მოწყვეტილი არასდროს ვიყავი. მართალია, ბოლო წლებში უფრო პოლიტოლოგიური კვლევებით ვარ დაკავებული, მაგრამ ეს საქმიანობა პოლიტიკურ პროცესებთან ახლოსაა. 

რაც შეეხება პატრიოტთა ალიანსს, ჩემთვის არათუ სრულიად მისაღებია, არამედ, წლებია, ვწერ და ვლაპარაკობ, რომ საქართველო ვერ გამთლიანდება, თუ აფხაზებთან, ოსებსა და რუსებთან პირდაპირი დიალოგი არ იქნება. ამასთან, ჩემთვის სრულიად მისაღებია საქართველოს ნეიტრალიტეტი. ამდენად, ალიანსის მიერ წინ წამოწეული ეს თემები ჩემთვის ორგანულია. 

ამას გარდა, სოციალური და ეროვნული პლატფორმა, რომელზეც ალიანსი დგას, ჩემ მსოფლმხედველობას მთლიანად ეთანხმება. 

_ ბოლო დროს, პატრიოტთა ალიანსს რამდენიმე სკანდალი დაუკავშირდა, მათ შორის, აფხაზეთში ხატის გადაბრძანება, რუსეთისგან დაფინანსების საკითხი და ა.შ. ყველაფერი ეს, თქვენი პარტიის საარჩევნო შედეგზე როგორ იმოქმედებს? 

_ უკვე იმოქმედა, ოღონდ დადებითი კუთხით. ეს თავდასხმები, როგორც მმართველი ძალისგან, ისე ე.წ. ოპოზიციისგან, შიშითაა განპირობებული. დახურული კვლევები აქვთ და იციან, რომ ,,პატრიოტთა ალიანსის’‘ რეიტინგი ძალიან მაღალია, რასაც პოლიტიკური მოწინააღმდეგის შიში მოჰყვება, მაგრამ ადამიანები ყველაფერს ხედავენ. 

ხომ იცით, ჩვენი მოძმე სომეხი ხალხი, თავისი მენტალიტეტით, როგორია _ რომელიმე სომეხს მსგავსი ნაბიჯი რომ გადაედგა, აფხაზეთში ხატის წაბრძანებას ვგულისხმობ, ამას მთელი სომხეთი აღტაცებით შეხვდებოდა, ჩვენთან კი პირუკუ ეფექტი ჰქონდა. ეს პოლიტიკური შურიანობაა და სხვა არაფერი, თუმცა ასეთი თავდასხმები ჩვენ გარშემო, სულ უფრო მეტი ადამიანის მობილიზებას ახდენს. 

_ შეიძლება, მაგრამ რუსეთის მიერ ოკუპირებულ აფხაზეთში ფარულად გადასვლა ნორმალურად მიგაჩნიათ ანუ სანამ ინფორმაციამ მედიაში არ გაჟონა, ამაზე პატრიოტთა ალიანსმა არაფერი თქვა... 

_ საკითხს ასე უნდა შევხედოთ _ ოკუპაცია დროებითი მოვლენაა, ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის და პატრიოტთა ალიანსისთვის ასეა. 

გარდა ამისა, ჩვენ კი არ უნდა ვიძახოთ, რომ აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი ოკუპირებულია, არამედ, ეს იმ ხალხმა უნდა თქვას. 

ისინი ძალიან ბრაზობენ, როცა ეუბნები, უთავმოყვარეო ხარ და ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ცხოვრობო. დიალოგი ასე არ გამოვა, თორემ თუ საქმეს უშველის, დილას, შუა დღესა და საღამოს, სულ ოკუპაციაზე ვილაპარაკებ. 

როცა ის ადამიანები გაკრიტიკებენ, რომლებსაც ოკუპაციასთან ბრძოლა შარვლის ჩახდა და საჯდომის მიშვერა ჰგონიათ, ვფიქრობ, ეს ფაქტი მათზე ნათლად მეტყველებს. 

რაც შეეხება რუსული ფულის საკითხს, ასეთ ,,ფეიკებს’‘ ის ხალხი ქმნის, რომლებსაც 1995 წლიდან, არჩევნები არ გამოუტოვებიათ, რომ რუსული ფული არ ჰქონოდათ და რუსი პიარტექნოლოგები არ ჰყოლოდათ. 

_ ვის გულისხმობთ? 

_ ყოფილ მოქალაქეთა კავშირს, რომელიც მერე ნაციონალური მოძრაობა გახდა. არსებობს რუსი პოლიტტექნოლოგების ინტერვიუები, რომლებიც პირდაპირ ამბობდნენ, ჩვენ ვეხმარებოდით ჟვანიასა და ბურჯანაძეს, მაგრამ საბოლოოდ, სააკაშვილმა იმარჯვა და ყველაფერი ეს, მიიწერაო. 

_ კი, მაგრამ რატომ უნდა სჭირდებოდეს ნაციონალურ მოძრაობას, პატრიოტთა ალიანსის მიმართ, ასეთი ,,ფეიკების’‘ გამოგონება? 

- იციან რეალური რეიტინგები და უნდათ, კონკურენტი დააზარალონ, ისეთი რამ მოიგონეს, რაც იუმორის სფეროსაც კი სცდება. 

ერთ ექსკლუზივს გაგიმხელთ ,,საიდუმლოდ’‘ _ პუტინი ფულს კი არ გვაძლევს, უბრალოდ, შესაბამის ქაღალდს გზავნის ფოსტით და მერე, ჩვენ ფერად პრინტერზე ამოგვაქვს დოლარები! მოკლედ, ყველაფერი ეს, სრული იდიოტიზმია! 

შემთხვევით, ეს ის ძალები ხომ არ არიან, რომელთა წარმომადგენლებიც საზღვარზე დააკავეს, მილიონი დოლარი ,,ქეშად’‘ რომ გადმოჰქონდათ? და კიდევ უამრავი რაღაც, რაც არ ჩანს, თორემ ამდენი ტელევიზიის შენახვას ეხუმრებით?! 

_ ისე, რადგან ,,ფეიკებზე’‘ ვსაუბრობთ, როგორ გგონიათ, იმოქმედებს საარჩევნოდ მიღებული ქცევის კოდექსი, რომელსაც ხელი ,,ოცნებამაც’‘ მოაწერა და ოპოზიციამაც? 

_ ქაღალდზე ყველაფრის დაწერა შეიძლება, მაგრამ ყველაფერი საარჩევნო კამპანიის განმავლობაში გამოჩნდება. ბინძურ ტექნოლოგიებზე ნაციონალური მოძრაობა უარს არ იტყვის. ,,ოცნება’‘ ასე არ იქცევა ხოლმე _ ერიდება ნეგატიურ პიარს, მაგრამ იქაც არის ფრთა, მაგალითად, კობახიძე-მდინარაძე, რომელიც, დაახლოებით, ამ ხელწერით მოქმედებს. ისე, დოკუმენტი რომ შეიქმნა, ამაში ცუდი არაფერია. 

_ ქალბატონო ნანა, NDI-ს ბოლო კვლევის მიხედვით, გამოკითხულთა 59%-მა არ იცის, რომელ პარტიას აძლევს ხმას. ეს როგორ იმოქმედებს ოპოზიციური პარტიების საარჩევნო შედეგზე? 

_ საერთოდ, ადამიანები არჩევანს ბოლო დღეებში აკეთებენ. საუბარი იმაზეა, თუ ვინ შეძლებს ამ ხმების თავისკენ მიზიდვას. სასურველია, რომ გადაუწყვეტელი ამომრჩევლიდან ყველამ ხმა პატრიოტთა ალიანსს მისცეს, მაგრამ NDI-ს რომელიმე კვლევის შედეგი, რომელიმე არჩევნების შედეგს ერთხელ მაინც დაემთხვა? _ არც ერთხელ! ამ კვლევებს ერთ-ერთ პარტიასთან მკვეთრად აფილირებული ორგანიზაცია ატარებს და როგორ ვენდო? 

_ არჩევნების შემდეგ, რომელ პარტიასთან აპირებთ კოალიციურ რეჟიმში თანამშრომლობას და რომელთან _ არა? 

_ ძალიან მიკვირს, როცა ,,ოცნებისა’‘ და ,,ნაციონალების’‘ ორივე ფრთის წარმომადგენლები კატეგორიულად აცხადებენ, არ ვითანამშრომლებთ პატრიოტთა ალიანსთან და არ შევქმნით კოალიციასო. 

ჯერ არჩევნების შედეგები უნდა დაიდოს, წინასწარ ამაზე ლაპარაკი უაზრობაა. ჯერ გადახტნენ და მერე ,,ჰოპლა’‘ დაიძახონ. 

ერთი რამ შემიძლია გითხრათ: პატრიოტთა ალიანსი არასოდეს ითანამშრომლებს ნაციონალური მოძრაობის ორ დანაყოფთან, დანარჩენს არჩევნები გვაჩვენებს.

თათია გოჩაძე

Ecumenical whip delivered motives expanding involving loyalty. Africa hungry males attending john's sighed reaching. Lucky rigid thrown thursday seized soldier ethical. Morality