„შეიძლება, ერთი მწერალი დაიმორჩილო, მაგრამ ვერ დაიმორჩილებ თავისუფლებას!“
მწერლებმა ლიტერატურული პრემია „ლიტერადან“ საკუთარი ნაწარმოებები ერთმანეთის მიყოლებით მოხსნეს. პროტესტის მიზეზი კულტურის მინისტრ თეა წულუკიანის მიერ, ჟიურის წევრად იოსებ ჭუმბურიძის დანიშვნა გახდა ანუ წინა წლებში, „ლიტერას“ ჟიურიში სამინისტროს წარმომადგენელი არ ჰყოლია და შესაბამისად, დაჯილდოების ცერემონიამდე, ჟიურის წევრების ვინაობაც არავინ იცოდა ხოლმე. წელს კი, 5-კაციანი ჟიურის ერთი წევრი, როგორც აღვნიშეთ, სამინისტრომ დანიშნა და ცერემონიამდე, წევრების ვინაობის დაჯილდოვებამდე გასაჯაროებაც საჭირო სწორედ ამიტომ გახდა. „ლიტერას“ ჟიურის შემადგენლობა ასეთი იყო: ლიტერატურათმცოდნე ბელა წიფურია, მწერალი რეზო თაბუკაშვილი, მწერალი და კრიტიკოსი ლელა კოდალაშვილი, ლიტერატურათმცოდნე და მთარგმნელი ოქტაი ქაზუმოვი და პუბლიცისტი იოსებ ჭუმბურიძე.
კულტურის მინისტრის პოლიტიკის გამო, „ლიტერას“, პროტესტის ნიშნად, საკუთარი სურვილით გამოეთიშნენ: ბესიკ ხარანაული, ვახტანგ ჯავახაძე, გელა ჩარკვიანი, ტორესა მოსი, მათე სარალიშვილი, ნატალია ავალიანი, ირაკლი კაკაბაძე და სხვები... კაკაბაძემ „ბოლშევიკური წესიც“ კი უწოდა მწერალთა სახლის ორგანიზებულ კონკურსში სამინისტროს წარდგენილი ჟიურის წევრის ჩასმას.
„არსებულ ვითარებაში, შეუძლებელი ხდება წლევანდელი ლიტერატურული კონკურსის „ლიტერას“ ჩატარება,“ - ამის შესახებ კი, მწერალთა სახლის განცხადებაშია აღნიშნული:
„ლიტერატურული პრემია „ლიტერა“, 2015 წელს, მწერალთა სახლის ინიცირებითა და კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით დაარსდა. პრემია ყოველწლიურია და 6 ნომინაციაში გაიცემა.
წელს, საქართველოს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის მინისტრის N00007864 (03.06.2021) ბრძანებით, შეიცვალა ჟიურის დაკომპლექტების წესი: სამინისტროს მიერ დაფინანსებული ნებისმიერი კონკურსის ჟიურის შემადგენლობაში, ერთი წევრი სამინისტროს წარმომადგენელი უნდა იყოს. შესაბამისად, „ლიტერას“ ჟიურიში, რომლის ხუთივე წევრსაც აქამდე მწერალთა სახლი ირჩევდა და სამინისტროს წარუდგენდა შესათანხმებლად, წელს, პირველად, ერთი წევრი კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტრომ შეარჩია.
მწერალთა სახლი ბრძანების გაცნობისთანავე ეცადა სამინისტროსთან დიალოგსა და კომუნიკაციას განხორციელებული ცვლილების გადახედვის თაობაზე, რასაც სამინისტროს მხრიდან რეაგირება არ მოჰყოლია.
შექმნილი ვითარებიდან გამომდინარე, მწერალთა სახლმა, პროცესის გამჭვირვალობის მიზნით, ჟიურის შემადგენლობა გაასაჯაროვა.
ჟიურის დაკომპლექტების წესის ცვლილებას ლიტერატორთა პროტესტი მოჰყვა. საზოგადოებამ სამინისტროს გადაწყვეტილება შემოქმედებით საქმიანობაში ჩარევად შეაფასა. შესაბამისად, მწერლებისა და გამომცემლების დიდმა ნაწილმა უარი თქვა კონკურსში მონაწილეობაზე და უკან გაითხოვა საკონკურსოდ წარდგენილი განაცხადები. მუშაობაზე უარი თქვა მწერალთა სახლის მიერ შერჩეულმა ჟიურის ოთხმა წევრმაც. საკონკურსოდ წარდგენილი 110 წიგნიდან, გამომცემლობებისა და ავტორების პირადი განცხადებების საფუძველზე, კონკურსიდან დღეისთვის მოხსნილია 92 წიგნი.
არსებულ ვითარებაში, შეუძლებელი ხდება წლევანდელი ლიტერატურული კონკურსის „ლიტერას“ ჩატარება.
მწერალთა სახლი იმედს იტოვებს, რომ სამინისტროსთან და ლიტერატურული სფეროს წარმომადგენლებთან ერთად, კიდევ ერთხელ განიხილავს არსებულ სიტუაციას და გამონახავს საუკეთესო გამოსავალს მომავალი წლისთვის.
მწერალთა სახლის საქმიანობის უმთავრესი მიმართულება მწერლების, მთარგმნელებისა და გამომცემლების, ასევე, საგანმანათლებლო და კულტურული სფეროს მხარდაჭერა, პოპულარიზაცია და განვითარებაა“, - აღნიშნულია განცხადებაში.
„ვერსია“ მწერალსა და სამოქალაქო აქტივისტ გენრი დოლიძეს ესაუბრა:
- გენრი, წულუკიანის მიერ ჟიურის წევრის დანიშვნა ცენზურად აღიქვით?
- კი, თავისთავად, ეს საბჭოური მეთოდია - ცენზურის მცდელობა, ხელისუფლების ჩარევა ლიტერატურულ პროცესში და არგუმენტი, რადგან სახელმწიფო აფინანსებს, „კარტბლანში“ აქვს და თვითონ წყვეტს, ვინ იქნება ჟიურის წევრიო, ძალიან უსუსურია. ეს, დაახლოებით, იმას ჰგავს, ბათუმის ან თბილისის „დინამოს“ რომ სახელმწიფო აფინანსებს და მინისტრმა გადაწყვიტოს, რომელი ფეხბურთელი ითამაშებს ძირითად შემადგენლობაში. ამ კონკრეტულ კონკურსს, „ლიტერას“ ჰყავს სარედაქციო კოლეგია, რომელმაც უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება. მინისტრს შეუძლია, რეკომენდაცია მისცეს ან გამართოს შეხვედრა ამ კოლეგიასთან, მაგრამ შეხვედრის გარეშე, ჟიურის დანიშვნა შეურაცხმყოფელიცაა, თუმცა წულუკიანი ხელოვნების სფეროს წარმომადგენლების „მოსათვინიერებლადაა“ მისული. ჩემდა სამწუხაროდ, თეატრალებმა ვერ გამოიჩინეს ის წინააღმდეგობა, რასაც მიჩვეულები ვართ ქართველი თეატრალებისგან - გვახსოვს, რასაც თეატრი საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ აკეთებდა...
- რას გულისხმობთ?
- თუნდაც იმას, რაც სენაკში მოხდა, როცა წულუკიანმა ჟურნალისტს მიკროფონი წაართვა და ტაშს უკრავდნენ თეატრის წარმომადგენლები, პოზიტიურად იყვნენ განწყობილნი წულუკიანის ამ საერთაშირისო მასშტაბის სამარცხვინო საქციელის მიმართ! ამას მთელი მსოფლიო ხედავდა და მგონი, არსად ყოფილა მსგავსი პრეცენდენტი, რომ მოქმედმა მინისტრმა ჟურნალისტს წაართვას მიკროფონი და ამით იამაყოს - ამ მიკროფონს სხვადასხვა სივრცეში დაატარებდეს. შესაბამისად, მიმაჩნია, რომ საქართველოში საბჭოთა კავშირი ბრუნდება, ოღონდ საბჭოთა კავშირის ბოლო პერიოდშიც კი, უფრო ლოიალური და თავისუფალი იყო პოლიტიკა კულტურის მიმართ. 30-იანი წლების შემდეგ, კულტურის სამინისტროს მწერლობის, ხელოვნების, კულტურის მიმართ, ასეთი რეპრესიული პოლიტიკა არ ჰქონია,.
- ანუ, რაც თეატრალებმა ვერ თუ არ გააკეთეს, მწერლებმა გააკეთეს - ორგანიზებული პროტესტი დაიწყეს, არა?
- დიახ. იყო ცალკეული ადამიანების წინააღმდეგობა, მაგრამ ერთიანობა ვერ აჩვენა თეატრმა. მწერლებმა კი ერთიანობა აჩვენეს. ასეთი უპრეცედენტო ერთიანობა ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა აქვე აღვნიშნავ, არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ წინა ხელისუფლების დროსაც იყო რეპრესიული პოლიტიკა, მწერალთა კავშირი გამოასახლეს, მწერლები „ჩარეცხილად“ გამოაცხადეს. ეს თამაში წინა ხელისუფლებასაც არ გაუვიდა და ბოლოს, უკან დაიხია.
მწერლობა არ არის კონკრეტული ელექტორალური სეგმენტი, რომელსაც ხელისუფლება, შეიძლება, პოლიტიკის ნაწილად თვლიდეს. აუცილებელია, რომ მწერლობა იყოს თავისუფალი და ვითარდებოდეს ავტონომიურად. საერთოდ არ უნდა იყოს პოლიტიკის ნაწილი და უმჯობესია, თუ ჩვენს ქვეყანაში კერძო ბიზნესი აიღებს საკუთარ თავზე კონკურსების ჩატარებას და სახელმწიფო არ ჩაერევა, რადგან ვხედავთ, რომ სადაც სახელმწიფო ერევა, მმართველ სახელისუფლებო გუნდს ამბიციებიც უჩნდება.
- გასათვალისწინებელია დღევანდელი პოლიტიკური გარემოც ანუ არჩევნების წინ „ლიტერას“ ჟიურის წევრის სამინისტროსგან დანიშვნა მწერლებმა ერთგვარ გაფრთხილებად ხომ არ უნდა აღიქვან?
- გვახსოვს ფრანკფურტის ფესტივალის „ქეისი“, როდესაც ხელისუფლებამ გადაწყვიტა, წიგნის ცენტრიდან მოეხსნა ხელმძღვანელი, მაშინ მწერლებმა გაუწიეს წინააღმდეგობა და სტატუს-კვო შენარჩუნებული იქნა. ეს, დაახლოებით, წელიწადნახევრის წინ მოხდა, მაშინ სხვა მინისტრი იყო, თუმცა ხელისუფლებამ გადაწყვიტა, თავისი წარმომადგენელი დაენიშნა ფესიტვალზე და იმ ადამიანების ჩახსნა უნდოდა, რომლებიც წლების განმავლობაში მუშაობდნენ. ახლა კი ეს არის რევანშის მცდელობა, რადგან ხელისუფლებამ უკვე იცოდა, რომ მწერლებს ვერ დაიმორჩილებდა... საუბარია დიდ ნაწილზე და არა იმ ერთეულ ადამიანებზე, რომლებიც „48 პლაკატებით“ გამოდიოდნენ სალომე ზურაბიშვილის მხარდასაჭერად. საუბარია იმ თავისუფალ საზოგადოებაზე, რომელიც წარმოადგენს მრავალფეროვან სპექტრს. შეიძლება, ერთმანეთთან დაპირისპირებულებიც კი არიან, მაგრამ ხელისუფლება ვერ დაიმორჩილებს. იციან, რომ მათი მხარდაჭერა არ აქვთ და უნდათ ამ ადამიანების ჩაჩოჩება, „ჩახსნა“ და საკუთარი ერთგული, მონური ფსიქოლოგიის ადამიანების მოყვანა, რომლებიც თავადაც წერენ ხოლმე... აი, მაგალითად, ჭუმბურიძეს სტატუსში ეწერა, მინისტრსაც მოვახსენე, რომ ეს ნაწარმოები მომეწონაო... ანუ, ჭუმბურიძემ ირიბად აღიარა, რომ იმას, რასაც კითხულობდა, უთანხმებდა მინისტრს, რომელი ნაწარმოები მოსწონდა, რომელ ავტორზე რას ფიქრობდა და ა.შ. როგორც ჩანს, წულუკიანს თავად არ გააჩნია იმის კვალიფიკაცია, რომ გაარჩიოს, რომელი ავტორი ცუდია და რომელი - კარგი. ასე რომ, ეს იყო რევანშის მცდელობა იმის გამო, რაც ფრანკფურტის ფესტივალზე მოხდა, თუმცა აქაც ერთიანობა გამოიჩინეს მწერლებმა, რაც ძალიან კარგია.
- რადგან კვალიფიკაცია ახსენეთ, გკითხავთ, წულუკიანის კულტურის მინისტრად დანიშვნას ამ სფეროს წარმომადგენელთა პროტესტი მოჰყვა, ვინაიდან მიიჩნევდნენ, რომ ასეთი ხისტი პოლიტიკოსი კულტურის მინისტრი არ უნდა ყოფილიყო... როგორ აფასებთ მის საქმიანობას?
- ვფიქრობ, ხელისუფლებას კულტურა არ აინტერესებს. ჩვენს ქვეყანას კულტურის სამინისტრო არ აქვს. ერთხელ უკვე გააუქმეს კულტურის სამინისტრო, ამ უწყების ახლიდან შექმნა კი პოლიტიკურად ორმაგ მიზანს ემსახურება - წულუკიანს, რომელიც ყველაზე ძველი, გავლენიანი მინისტრია და აღარ სჭირდებოდათ იუსტიციის სფეროში, პარლამენტიდანაც თავისი ხისტი განცხადებების გამო მოიცილეს, შეუქმნეს საკუთარი სამინისტრო. ამასთან, მეორე საქმესაც აკეთებინებენ - თეატრებში, ანსამბლებში, ლიტერატურულ თუ სხვა, სახელმწიფო დოტაციაზე მყოფ სფეროებში, ორგანიზაციებსა და სახელოვნებო წრეებში ცდილობენ, გაატარონ რეპრესიული პოლიტიკა და შექმნან ცენტრალიზებული სისტემა ისე, როგორც სხვა სფეროებშია. მაგალითად, როგორც პედაგოგებს უგდებენ რესურს-ცენტრები ლინკს, „დავაგულოთ“ ჩვენი პრემიერ-მინისტრიო და ყველა შეესევა, როგორც ტროლები, ასევე უნდათ, კულტურის სფეროშიც იგივე იყოს...
- წეღან თქვით, წინა ხელისუფლებასაც არ გაუვიდა მწერლებთან რეპრესიული პოლიტიკაო. ხელოვანთა დამორჩილება ოდესმე რომელიმე ხელისუფლებამ შეძლო?
- გამორიცხულია! შეიძლება, ერთი მწერალი დაიმორჩილო, მაგრამ ვერ დაიმორჩილებ თავისუფლებას! დიქტატურის პირობებში კი არსებობენ მონები, მაგრამ არიან ადამიანები, რომლებიც იდეას ემსახურებიან. შეიძლება, მოკლა ადამიანი, მაგრამ იდეა არ კვდება. თუ ერთ ადამიანს დაიმორჩილებ და წაართმევ თავისუფლებას, სხვა ადამიანის გულსა და ნაწარმოებში დაიბადება იდეა, მაგრამ ამას ესენი ვერ ხვდებიან. ამათ ჰგონიათ, რომ სახელებისა და გვარების დამორჩილებით ან რეპრესიით შესაძლებელია კულტურის დამორჩილება. არადა, კულტურა და ხელოვნება ცოცხალი ორგანიზმია და როცა რეჟიმი მკაცრდება, უფრო მკაცრდება წინააღმდეგობა. საბჭოთა კავშირის დროს, ამის ნათელი მაგალითი გვქონდა, ძალიან დიდი ანტისაბჭოთა შედევრები იქმნებოდა კინოშიც, თეატრსა და ლიტერატურაშიც...
- ისე, გენრი, ამბობთ, პოლიტიკა და კულტურა ერთმანეთში არ უნდა აერიოსო. არადა, თქვენ, ხელოვანი, პოლიტიკაში წახვედით, შემდეგ კი ელისაშვილის პარტია დატოვეთ. ხომ არ ფიქრობთ, რომ პოლიტიკაში წასვლა თქვენი შეცდომა იყო?
- პოლიტიკიდან კი არა, პარტიიდან წამოვედი.
- გასაგებია, მაგრამ ახლა უფრო სამოქალაქო აქტივიზმს ეწევით...
- დღემდე ვფიქრობ, რომ აუცილებელია, კულტურული, ინტელექტუალი, თავისუფლებისათვის მებრძოლი ადამიანების ჩართვა ხელისუფლების სხვადასხვა შტოში. წარმოიდგინეთ, წულუკიანის ნაცვლად, გაცილებით წიგნიერი და განათლებული, ოღონდ კარგი მენეჯერი რომ იყოს, საქმე ასეთ უხეშ, გაუაზრებელ და უტაქტო ნაბიჯებთან არ გვექნებოდა. რაც უფრო მეტი სუფთა ადამიანი იქნება ჩართული სახალხო საქმის კეთებაში, კარგი იქნება. პირიქით არ უნდა მოხდეს, გესმით? - პოლიტიკა არ უნდა ერეოდეს კულტურაში, თორემ კულტურული, განათლებული, წიგნიერი ადამიანი თუ იქნება კონკრეტულ პოზიციაზე, სადაც თავის რესურსს მოახმარს ქვეყანას, ეს ძალიან კარგია. ამის მაგალითები არიან ნიკო ნიკოლაძე, აკაკი წერეთელი, ზვიად გამსახურდია, მერაბ კოსტავა. ორივე მწერალთა კავშირის წევრები იყვნენ, მაგრამ როცა მწერალთა კავშირში შედის საბჭოთა კავშირი, ეს არის ცუდი.
- კი, ბატონო. ინტერვიუს ბოლოს მკითხველსაც გავახსენებ იმ თქვენს აქცია-პერფორმანსს, როცა ერთ-ერთი აქციის დროს, პროტესტის ნიშნად, სპეცრაზმს რუსთაველზე დაუწექით. ჩემს მეხსიერებაში, სწორედ ამ ქმედებით დარჩებით...
- ჩემი ეს ქცევა მაშინ არაერთგვაროვნად აღიქვა საზოგადოებამ. ეს იყო ჩემი, როგორც მწერლის, უკიდურესი ჰუმანური ფორმა და ამით მინდოდა, ერთგვარი კულტურა დამემკვიდრებინა საქართველოში, რომ შესაძლებელია, მშვიდობიანი ფორმით პროტესტი და ნებისმიერ პროტესტს აქვს არსებობის უფლება, ოღონდ ეს პროტესტი არ უნდა ლახავდეს სხვების უფლებებს და პროტესტის გამომხატველი ადამიანი მოძალადე არ უნდა გამოვიდეს. პირიქით, უნდა იყოს მსხვერპლი. თუ შეგიძლია, იდეისთვის თავი გადადო, ჯანმრთელობა გაწირო, აი, მაშინ ხარ გამარჯვებული და ყველას მოვუწოდებ, პროტესტის მშიდობიან ფორმას ალტერნატივა არ აქვს!