ოსტატი კაბაში - როგორ გახდა ცნობილი ებრაელი დიდოსტატი მსოფლიო ფემინისტებისა და FIDE-ს მსხვერპლი

როგორ გახდა ცნობილი ებრაელი დიდოსტატი მსოფლიო ფემინისტების და სპორტის ოფიციალური პირების მსხვერპლი, ჩვენმა სპეციალურმა კორესპონდენტმა გაარკვია.
„იცით, ლასკერი ვულგარულ რაღაცეებს ჩადის, მასთან თამაში შეუძლებელია. ოპონენტებს სიგარის ბოლში ახვევს და მიზანმიმართულად ეწევა იაფებს, რომ უფრო საზიზღარი კვამლი ჰქონდეს. ჭადრაკის სამყარო არეულობაშია“.
(„თორმეტი სკამი“, ი. ილფი, ე. პეტროვი).

ჭადრაკის სამყარო ისევ უბედურებაშია. ჭადრაკის საერთაშორისო ფედერაციამ (FIDE) ისრაელის დიდოსტატს, ილია სმირინს, ტურნირებზე კომენტატორის აკრედიდატაცია შეუჩერა. მას სექსისტურ განცხადებებში დასდეს ბრალი. ეს დრამა ფიდეს ქალთა გრან პრიზე დაიწყო, რომელიც ცოტა ხნის წინ ასტანაში გაიმართა. რუსი ქალი ეკატერინა ლაგნო ჩინელ ქალ ჩჟუ ცზინერთან თამაშობდა. პარტიის მსვლელობისას დიდოსტატ სმირინთან ერთად კომენტარს აკეთებდა ქალთა საერთაშორისო ოსტატი ფიონა სტიილ-ენტონი ლუქსემბურგიდან. წამყვანებს შორის კი ყველასთვის ხელმისაწვდომი დიალოგი გაიმართა:

ფიონა: მაკ ჯიმ ჩატში საინტერესო კითხვა დაისვა. შეუძლია თუ არა ჩჟუს ამ ტურნირის შედეგად დიდოსტატის წოდება მიიღოს?
ილია: დიდოსტატი არ არის?
ფიონა: არა, ის ამჟამად საერთაშორისო ოსტატიც კი არ არის.
ილია: ვგულისხმობ, საერთაშორისო დიდოსტატია ქალთა შორის თუ რა?
ფიონა: ის ქალთა საერთაშორისო დიდოსტატია.
ილია: და რატომ უნდა გახდეს საერთაშორისო დიდოსტატი მამაკაცებს შორის? პრინციპში შესაძლებელია თუ არა ქალთა ტურნირზე დიდოსტატი მამაკაცის ნორმის შესრულება?
ფიონა: რა თქმა უნდა, რატომაც არა?
ილია: არ ვიცი. მაგალითად, რატომ შეუძლიათ ქალებს მამაკაცებთან თამაში, მაგრამ მამაკაცებს ქალებთან თამაში არ შეუძლიათ? Რატომ არა?

ამის შემდეგ ორივე კომენტატორს გაეცინა, თუმცა ილიას სიცილი ცოტათი უფრო ძლიერი იყო. ამის შემდეგ დიალოგი გამწვავდა:

ილია: დღეს ყველა თანასწორობის მომხრეა.
ფიონა: მაგრამ შენ არ შეგიძლია... ანუ შენ ამბობ, რომ ჭადრაკი შესაძლოა ქალებისთვის არ არის?
ილია: არა. საჯაროდ ასე არ მითქვამს, უკაცრავად. მხოლოდ პირად საუბარში.
ფიონა: თქვენ თქვით, რომ გორიაჩკინა (ალექსანდრა გორიაჩკინა, საერთაშორისო დიდოსტატი მამაკაცებს შორის.) თამაშობს როგორც მამაკაცი. მხოლოდ მამაკაცებს შეუძლიათ კარგად თამაში?
ილია: გორიაჩკინამ სსრკ ჩემპიონატის სუპერფინალში ითამაშა, მინდა ვთქვა, რუსეთის. იყო მცირე ხარვეზები, მაგრამ ეს იყო ძალიან სერიოზული ტურნირი. და მისი ჭადრაკის რეიტინგი ახლახან 2600-ს გადასცდა.
ფიონა: მაშ, რა შუაშია სიტყვები "ითამაშა როგორც კაცმა"? მხოლოდ მამაკაცებს შეუძლიათ ასე თამაში?
ილია: არა. მას აქვს ძლიერი პოზიციური თამაშის სტილი, ძალიან ძლიერი ენდშპილები. მაგრამ მე ყოველთვის მაინტერესებდა, რატომ შეუძლიათ ქალებს მამაკაცებთან თამაში, მაგრამ მამაკაცებს არ შეუძლიათ ქალთა ტურნირებზე თამაში? საინტერესო საკითხია.
ფიონა: სხვას ჰკითხე.

მსოფლიო ვიცე ჩემპიონი ეკატერინა ლაჰნო

 

სმირინის შენიშვნებმა ქალ მოჭადრაკეებში დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია. მაგალითად, უზბეკმა მოჭადრაკე გულრუხბეგიმ ტოხირჯონოვამ, ქალთა საერთაშორისო დიდოსტატმა, სმირინის კომენტარებს "სუფთა დისკრიმინაცია" უწოდა. ამერიკელი ჯენიფერ შაჰადე - ასევე ქალთა დიდოსტატი - გამოეხმაურა ტოხირჯონოვას ტვიტს და წერს: "საზიზღარია ასეთი სექსიზმის ნახვა ქალთა ტურნირის ტრანსლაციის დროს".

ხოლო მსოფლიოს ყოფილმა ჩემპიონმა, უნგრელმა მოჭადრაკე სიუზან პოლგარმა ფიდე-ს სასწრაფო ზომების მიღებისკენ მოუწოდა. რაც მალევე შესრულდა: სმირინი კომენტატორობიდან მოხსნეს. ებრაელი დიდოსტატის დებიუტი კომენტატორის რანგში ასტანაში გამართულ ტურნირზე მისი ბოლო გამოსვლა აღმოჩნდა ამ რანგში. უკვე აღარ ჰქონდა მნიშვნელობა, რომ პოლგარმა სცადა "უკან დახევა" და თქვა, რომ მას პირადად ყოველთვის კარგი ურთიერთობა ჰქონდა დიდოსტატ სმირინთან: "მე მას ვიცნობ სამ ათეულ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში, მათ შორის მინსკის კოლეჯიდან. პატივს ვცემ მას, როგორც მოჭადრაკეს. იმედი მაქვს, რომ მას უბრალოდ მძიმე დღე ჰქონდა."

აღსანიშნავია, რომ სკანდალზე მთელი მსოფლიოს მედია საუბრობდა, თუმცა ძალიან ცოტა ადამიანი დაინტერესდა მატჩისა და ტურნირის შედეგით - ორივე რუსმა ეკატერინა ლაგნომ მოიგო. სიტუაციის კომენტირებისას სმირინმა თქვა, რომ ის "ოდნავ დაბნეული" იყო მომხდარით. „უმეტესწილად ეს ხუმრობა იყო. თუ ასე გავაგრძელებთ, არსებობს იმის რისკი, რომ სიტყვები „კაცი“ და „ქალი“ საკმაოდ მალე გაქრება. არ მინდოდა ვინმეს შეურაცხყოფა. მიყვარს და პატივს ვცემ ჭადრაკს და ქალებს. მაგრამ მე არ მიყვარს თვალთმაქცობა“, - თქვა მან.

დიდოსტატი ილია სმირინი

 

გასაგებია, რომ ყველა ხუმრობაში არის ხუმრობის წილი. სმირინის მიერ ორჯერ დასმულ კითხვაზე ფიდემ მისი გათავისუფლებით უპასუხა. თუმცა არსებითი პასუხი არავის გაუცია. რატომ უშვებენ ქალ მოჭადრაკეებს მამაკაცთა ტურნირებში, ხოლო მამაკაცებს ქალთა ტურნირებში მონაწილეობა ეკრძალებათ?

ერთია, როცა საქმე ეხება იმ სპორტს, სადაც შედეგი პირდაპირ დამოკიდებულია მამაკაცისა და ქალის სხეულის ფიზიკურ მახასიათებლებზე. იქ მამაკაცთა და ქალთა ცალკე შეჯიბრებების ჩატარება გამართლებულია. პროფესიულ ჭადრაკში ასევე მნიშვნელოვანია ფიზიკური მომზადება - ხუთსაათიანი თამაშის დროს ჯდომა ან მრავალკვირიანი ტურნირის გაძლება არც ისე ადვილია, მაგრამ არა გადამწყვეტი. მაშ, რატომ არის შენარჩუნებული გენდერული დაყოფა ჭადრაკში, თამაშში, სადაც შედეგი დამოკიდებულია არა კუნთებზე, არამედ ინტელექტზე?

შესაძლებელია კიდევ უფრო შორს წასვლაც: აიღეთ, მაგალითად, ჭადრაკის ტიტულები. არის საერთაშორისო დიდოსტატი და არის საერთაშორისო დიდოსტატი ქალთა შორის. იგივეა საერთაშორისო ოსტატებთან დაკავშირებითაც. უფრო მეტიც, ფიდეს ტიტულების ცხრილში ქალთა წოდებები უფრო დაბალა დგას ვიდრე მამაკაცების. მაგრამ განა თავისთავად ქალთა ცალკეული ტიტულების არსებობა არ არის დისკრიმინაცია და სექსიზმი? ეს იგივეა მეცნიერულ სამყაროში იყოს „მეცნიერების კანდიდატი“ და „მეცნიერების კანდიდატი ქალებში“.

 

მსოფლიოს ჩემპიონი ნონა გაფრინდაშვილი

 

ან აუცილებელია იმის აღიარება, რომ ჭადრაკში სქესებს შორის განსხვავება არსებობს, მაგრამ საქმე ინტელექტის დონეში კი არა, სხვა რამეშია? რატომ არის, მაგალითად, არაპროპორციულად ბევრი ებრაელი ჭადრაკში მსოფლიოს ჩემპიონებს შორის, ქართველები კი ქალ ჩემპიონებს შორის? იქნებ ფიდემაც უნდა გამოიყენოს აქ „ანტიდისკრიმინაციული“ მიდგომა და ჩაატაროს ცალკე ტურნირები, რომლებზეც ებრაელები და ქართველები არ დაიშვებიან?

სხვათა შორის, რაკი ქართველ ქალებზეა საუბარი, აღსანიშნავია ჭადრაკში მსოფლიოს ყოფილი ჩემპიონი ნონა გაფრინდაშვილი, რომელმაც პირველმა მიიღო საერთაშორისო დიდოსტატის წოდება მამაკაცთა შორის ჯერ კიდევ 1978 წელს. გაფრინდაშვილმა მამაკაცთა მრავალ ტურნირში ითამაშა და კარგი შედეგიც აჩვენა. ხოლო 1978 წლის აპრილში გაზეთმა „ნიუ-იორკ თაიმსმა“ დაბეჭდა სტატია გეტებორგის საჭადრაკო ტურნირის შედეგების შესახებ სათაურით - „მის გაფრინდაშვილმა 7 კაცი დაამარცხა“.

 

ამ დეტალს, სხვათა შორის, ცნობილი სერიალის "Queen's Gambit"-ის გარშემო დატრიალებული სკანდალი უკავშირდება. არ ვიცი, ნეტფლიქსმა მართლაც მიიზიდა ყოფილი მსოფლიო ჩემპიონები კონსულტაციებისთვის, თუ უბრალოდ გადაუხადა მათ ტიტრებში სახელების დაწერისათვის, მაგრამ თანამედროვე ფემინისტურ ეპოქაში ამაზრზენი შეცდომა მოხდა სერიალში. ერთ-ერთ ეპიზოდში კომენტატორი ამბობს: „ნონა გაფრინდაშვილი არის ქალთა მსოფლიო ჩემპიონი, მაგრამ კაცებს არასოდეს შეხვედრია“.

იმ დროისთვის - სერიალში მოქმედება 1968 წელს ხდება - ნონა გაფრინდაშვილს უკვე ჰქონდა ჩატარებული 50-ზე მეტი თამაში მამაკაცებთან ოფიციალურ ტურნირებზე, მათ შორის 10 დიდოსტატი იყო. და კიდევ, ფრედ დაასრულა თამაში მსოფლიოს მერვე ჩემპიონ მიხაილ ტალთან. გაფრინდაშვილმა სარჩელი შეიტანა Netflix-ის წინააღმდეგ, რა თქმა უნდა, იგი სექსიზმში დაადანაშაულა და მოითხოვა სოლიდური კომპენსაცია - 5 მილიონი დოლარი, სექტემბერში Netflix-მა სარჩელი მოაგვარა, მაგრამ რამდენი გადაუხადა ყოფილ ჩემპიონს, საიდუმლოდ რჩება.

მსოფლიოს ჩემპიონი ნონა გაფრინდაშვილი

 

თავად გაფრინდაშვილი მრავალ ინტერვიუში ყვებოდა, როგორი იყო მისთვის კაცებთან თამაში. და, ალბათ, ძნელია ამ საკითხში უფრო ავტორიტეტული სპეციალისტის დასახელება. „ბიჭებს დაბადებიდან ბევრი რამ აქვთ და ქალმა ეს თვისებები საკუთარ თავში უნდა აღზარდოს. მამაკაცებში ნერვები უკეთესია - ისინი უფრო თავშეკავებულნი არიან. ფიზიკურად უფრო ძლიერები არიან, სპორტული ხასიათიც მხოლოდ სიტყვები არ არის. გარდა ამისა, თქვენ უნდა გაითვალისწინოთ ქალის ცხოვრების წესი. გათხოვების შემდეგ ის სახლს უძღვება, შობს შვილს, ზრუნავს მეუღლეზე, ხოლო მამაკაცი აბსოლუტურად თავისუფალია ყოველგვარი მოვალეობისგან. ამიტომ, ისინი უფრო მეტს აღწევენ სხვა სფეროებშიც - მაგალითად, მეცნიერებაში. გარდა ამისა, არ დავივიწყოთ ფიზიოლოგია და ზოგიერთი პროცესი, რომელიც მხოლოდ ქალის სხეულისთვისაა დამახასიათებელი და არ გაძლევს თამაშზე კონცენტრირების საშუალებას“, - აღიარა ქართველმა ჩემპიონმა უყოყმანოდ, თუმცა პოლიტკორექტულობის თანამედროვე სამყაროში საშინელებაა ამის თქმა. მაგრამ მაშინ, იქნებ ღირდეს, რომ ქალებს არ მივცეთ მამაკაცთა ტურნირებში მონაწილეობის უფლება? ან თუნდაც მამრ კომენტატორებს ავუკრძალოთ ქალთა ტურნირების კომენტირება.

 

ალექსეი ალექსეევი jewish.ru/